Schaffhausen, Ministerialbibliothek, Min. 107

Gamper Rudolf / Knoch-Mund Gaby / Stähli Marlis, Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Ministerialbibliothek Schaffhausen, Dietikon-Zürich 1994, S. 244-246.

By courtesy of Urs Graf Verlag, Dietikon. The manuscript description is copyrighted by the publisher.
Manuscript title: Vitas Patrum
Place of origin: Schaffhausen
Date of origin: 1080-1096
Former shelfmark: 105
Support: Pergament
Extent: 151 Blätter
Format: 26 x 20 cm
Foliation: Neuere Foliierung I. 1-2. 3a. 3b. 4-149.
Collation: (I+1)3a + 6 IV50 + I52 + 12 IV148. Lagensignaturen b-t von einer Hand des 15. Jhs.
Page layout:
  • Blindliniierung. Schriftraum 19-20 x 15-15,5, 1r-2v zweispaltig (6,5), 38 Zeilen,
  • ab 3r 25-26,
  • ab 35r 31 Zeilen.
Writing and hands: Karolingische Minuskel von zwei Haupthänden, Handwechsel 34r /34v, weitere Hände 52r-53r.
Decoration:
  • Überschriften und Incipits in roter Rustica, Initien der ersten Hand in schwarzer Rustica, 3r in roter Capitalis und schwarzer Rustica.
  • Durchgehende rote Kapitelzählung bis 76v.
  • Bei den Kapiteln 2-4zeilige Ziermajuskeln.
  • 3r Rankeninitialen in roter Federzeichung auf grünem und blauem Grund, die eine mit grosser Blüte und einem Fabeltier.
Additions: Korrekturen von verschiedenen zeitgenössischen Händen auf Rasur und interlinear, seltener marginal. 31r Exempla de avaritia superanda, 32r Exempla vincenda, 36r Exempla tristitia vincenda vana usw., 12. Jh. 147v Salus domini contra febres: +++ Abrach calus + Abrach calus + [im ganzen acht Wiederholungen] + Abraca (?) ++, 13. Jh., Schluss auch mit UV-Lampe nicht zuverlässig lesbar. 147v Mediatrix, fons misericordie, natrix (?), mit Tinte überstrichen, 12. Jh. 147v Hic calamum go, nem g.. [Rasur], abibo, 13. Jh.
Binding: Ledereinband nach Mitte des 15. Jhs. Holzkanten nicht abgeschrägt, gelbliches Leder, Streicheisenlinien. Kapitale rot und weiss. Zwei neue, nach vorn greifende Langriemenschliessen, alte Eisendorne im Vorderdeckel erhalten. Rücken 1937 erneuert, darauf Papierschild des 18. Jhs. mit Werktitel und Signatur (Cod. 107, korr. aus 105). Vorsatzblätter (I, 149) Papier mit Wasserzeichen Horn, Piccard III 253 (1455). Spiegelblatt vorn: Urkunde vom 23. Juli 1414; Spiegelblatt hinten: Urkundenfragment über die Jahrzeitstiftung des Hans Bebler, Bürger von Waldshut, am Marienaltar der ...-Kirche (?) in Waldshut vom 24. Juli 1413. Darin erwähnt die Schwester, Elisabeth Bebler, und Me... (?), Kaplan am Marienaltar.
Contents:
  • Irv leer.
  • 1r-149v Vitas Patrum. Die Sammlung stimmt in den ersten zwei Dritteln weitgehend mit Reims, Bibl. munic. 1390, 74ff. und Berlin, Staatsbibl., Ms. theol. fol. 225, 50vff. überein, vgl. C. M. Batlle, Die «Adhortationes sanctorum patrum» («verba seniorum») im lateinischen Mittelalter, Münster 1971, Nr. 051 und 023 mit Lit. In der vorliegenden Hs. ist der Text durch die Überschriften und die Kapitelzählung in vier Teilstücke gegliedert.
    • (1r-52r) Vitas Patrum, Liber 3. In den Capitula 2r als liber secundus bezeichnet.
      • (1ra) Capitula. 3ava Prolog zu Buch 7: Domino venerabili patri Martino …–… displicuisse cognoverim. PL 73, Sp. 1025.
      • (3bra)
        • Prolog zu Buch 3: Vere mundum quis dubitet
        • Text: Quidam sanctorum seniorum patrum …–… habens quid responderet
        PL 73, Sp. 739-808B (Zeile 12 ab B); BHL 6525; Bloomfield 6394.
      • (52r) Anhang von einer wenig späteren Hand: Iuxta dispensationem …–… erat memoratus frater.
    • (52v-76v) Palladius Helenopolitanus: Prolog der Historia Lausiaca; Vitas Patrum, Liber 4 und Exzerpte aus Liber 5. In den Capitula 2vb als tercius liber bezeichnet und mit durchlaufenden Kapitelnummern versehen.
      • (52v) Palladius: Prolog der Historia Lausiaca. Von einer anderen, gleichzeitigen Hand. >Incipit liber IIIus de vita sanctorum patrum<. Beati co et admiror …–… specialiter in libro. Wiederholung unten, 76v, s. dort. Rest der Seite leer.
      • (53r) Vitas Patrum, Liber 4.
        • Prolog: Frequenter ac sepius
        • Text: Ante hoc triennium quo tempore …–… abstrahas claritate.
        PL 73, Sp. 813-848.
      • (73r) Vitas Patrum, Liber 5, Exzerpte (Kleine «österreichische» Auswahl). Interrogatus abbas Iohannes in transitu suo a discipulis …–… Arsenius vixit. PL 73, Sp. 856-938, Kap. 1,10, 1,19, 3,4, 3,5, 3,7, 3,23, 4,7, 5,14, 5,32, 5,36, 5,38, 5,39, 6,21, 7,15, 7,31, 7,36, 7,43, 7,44, 8,19, 9,11, 10,1, 10,44, 10,54, 11,10, 11,39. Zur kleinen «österreichischen» Auswahl: C. M. Batlle, a. a. O., S. 139f.
    • (76v-108v) Palladius Helenopolitanus: Historia Lausiaca; Evagrius Ponticus: De octo principalibus vitiis; Vitas Patrum, Exzerpte aus liber 6.
      • Prolog: Beati co et admiror propositum tuum. Dignum est enim a beatitudine incipere instituta perquiris. Multorum igitur multa et varia …–… 77r exempla salutis. Wiederholung von 52v. C. Butler, The Lausiac History of Palladius, Bd. 2, Cambridge 1904, S. 6; mit abweichendem Wortlaut PL 73, Sp. 811B und PL 74, Sp. 343f., vgl. Basel, Universitätsbibl., B V 2, 172ra; BHL 6534.
      • Text: 77r >Incipit de Hysidero presbytero<. Cum primum ad Alexandrinam perrexissem civitatem …–… apud dominum potentiam. PL 74, Sp. 343-348B, Kap. 1-3, 13, 4-6 ohne Sp. 351D4-352B, Kap. 7-10, 14-19; BHL 6534. Rest der Seite leer.
      • (93v) Evagrius Ponticus: De octo principalibus vitiis. >Incipit venerabilis famuli dei Nili monachi de octo principalibus vitiis<. Principium fructus flores. Et principium actualis vite abstinentia …–… si ceciderit conteretur. PG 79, Sp. 1146-1163 in anderer Übersetzung. Bloomfield 4251. Zu den Übersetzungen: A. Wilmart, La fausse lettre latine de Macaire, in: Revue d’ascétique et de mystique 3 (1922), S. 413f. Zur Verfasserschaft A. Guillaumont, Art. Evagrius Ponticus, in: Theologische Realenzyklopädie, Bd. 10, S. 566f.
      • (98r) Palladius Helenopolitanus: Historia Lausiaca, Fortsetzung von 76v-93v. Dicebant etiam sancti patres de sancto abbate Iohanne qui cognominabatur Colob …–… semper gaudere. PL 74, Sp. 365, Kap. 11, 20,1, 6 (nur Sp. 351D4-352B), 20,18, 4 (nur Sp. 350A), 9 (nur Sp. 358f.); BHL 6534.
      • (100r) Vitas Patrum, liber 6, Exzerpte. >Monita sanctorum. Incipit de virtute humilitatis et patientie monachorum<. Quodam tempore dum adhuc iunior esset …–… ędi cationis gratia. PL 74, Sp. 356D-358D, 366 und weitere Exzerpte; PL 73, Sp. 978, 984A, 993-1010, Kap. 1,12, 1,13, 1,15, 1,16, 3,3, 3,4, 3,9-11. Rest der Seite leer.
    • (109r-149v) Vitas Patrum, liber 5 u. a., Exzerpte. Dixit abbas Iohannes Nanus: Ego volo hominem ex omnibus …–… laudibus meis. PL 73, Sp. 855-969, Libellus 1, Kap. 8-11, 15, 22; Lib. 2, Kap. 12, 16; Lib. 3, Kap. 3, 22; Lib. 4, Kap. 8, 10-15; Lib. 3, Kap. 8, 9, 11; Lib. 4, Kap. 34, 3, 39, 45, 54, 68; Lib. 5, Kap. 3, 6, 10, 21, 23, 26, 28, 32, 34, 35, 37, 38, 40; Lib. 6, Kap. 3, 4, 4, 11, 15, 18-20; Lib. 7, Kap. 5, 9, 10, 12, 15, 19, 26, 30, 35, 36, 39, 40, 42, 46, 47; Lib. 8, Kap. 1, 9, 17; Lib. 9, Kap. 1, 4, 5, 7, 12; Lib. 10, Kap. 3, 12, 14, 16, 17, 19-21, 24, 28, 31, 34-37, 40, 46, 47, 55, 56, 61, 62, 65-67, 70, 73, 75, 76, 78, 81, 85, 93, 95, 96, 98, 101, 109, 112; Lib. 11, Kap. 3, 13, 15, 16, 18-20, 26-28, 39, 41, 42, 49, 51, 53; Lib. 12, Kap. 2, 4, 6, 14; Lib. 13, Kap. 5, 9, 11-13, 15; Lib. 14, Kap. 1, 6, 7, 9, 14, 18, 19; Lib. 15, Kap. 1, 4, 5, 8, 12, 14, 18, 21, 24, 29, 30, 33 und weitere Excerpte nach Lib. 10, Kap. 101, Lib. 11, Kap. 28 und 42, Lib. 14, Kap. 6.
      • (142v) Vita sanctae Thaisis u. a. Quidam frater sedebat in cella in egypto in magna humilitate …–… omnia in gloria dei facite. PL 73, Sp. 1048, Lib. 7, 24,2 und weiter Excerpte; Sp. 661- 88, BHL 8012 und weitere Excerpte; PL 73, Sp. 1000, Lib. 6, 1,17.
Provenance of the manuscript:
  • Identisch mit Item liber unus in quo sententie patrum plurime, opus Postumiani et multi sanctorum actus continentur im Schaffhauser Bücherverzeichnis um 1100.
  • Als 41 δ im Elenchus librorum von 1589, S. 52, 59 und 76.
Acquisition of the manuscript: Besitzeintrag: 1r Bibliothecae Scaphus. Eccles. ad D. Johann., 17. Jh. Alte Signatur der Ministerialbibliothek: 105.
Bibliography:
  • Boos, Katalog, 1877, S. 12;
  • Bruckner, Scriptoria Bd. 6, 1952, S. 118f.;
  • Butz, Katalog, 1994, S. 32f., Nr. 5.