Basel, Universitätsbibliothek, A IV 14
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2018.

Manuscript title: Sammelhandschrift (Theologie)
Date of origin: 1. Hälfte 15. Jh.
Former shelfmark:
  • Kartause Basel, Bibliotheca antiqua, G v:2 (alt)
  • Kartause Basel, F xxxi (alt)
  • Kartause Basel, B xviii (alt)
Support: Papier, Bl. 2-11 sowie 107 und 155 an der rechten oberen Ecke beschnitten; Tinte teilweise verblasst.
Extent: 1 Band (187 Blätter)
Format: 29,5 x 21 cm
Foliation: Moderne Bleistiftfoliierung: 1-187; Tintenfoliierung des 15. Jahrhunderts: 1-80 auf Bl. 2-81
Collation: (V+1)11 + 5 V61 + 2 IV77 + (V-1)86 + VI98 + 2 V118 + 2 VI142 + (VII-1)155 + VI167 + 2 V187. Bl. 1 wurde zusätzlich eingefügt, nach Bl. 86 sowie vor Bl. 143 jeweils ein Blatt herausgeschnitten.
Page layout:
Writing and hands:
Decoration: Kapitelanfänge durch rote Buchstaben hervorgehoben, sonst gelegentlich Majuskeln rot gestrichelt. Kapitelüberschriften, soweit vorhanden, meist rot.
Binding: Mit abgeriebenem, ehemals gelbem (?) Leder überzogene Holzdeckel mit jeweils fünf Löchern, wo Beschläge befestigt waren; Reste von zwei Schliessen auf dem hinteren Deckel. Auf der Vorderseite altes Pergamentetikett Omelie XL beati Gregorii. Die Innenseiten der Deckel sind mit Pergament überzogen; auf dem vorderen Spiegleblatt Signatur, Besitzvermerk und Conspectus; das hintere Spiegelblatt ist ein Urkundenfragment, aber nicht lesbar, da auf der Schriftseite angeklebt. Rote, weisse und braune Ledersignakeln. 1952 durch W. Bitz in Basel repariert.
Main language: Lateinisch
Contents:
  • Vorderes Spiegelblatt Signatur, Besitzvermerk, Conspectus Titulus omelie beati Gregorii pape etc. G v 2(m). 1. Continet omelias beati Gregorii pape. xl. 2. Item excerptum summe confessoris de VII viciis capitalibus item similiter excerpta de eadem materiam …–… 5. Item paucos bonos sermones in fine. G v 2(m).
  • 1r Titel und Signatur Ti. homelię beati Gregorii papę G v 2(m).
  • 1v leer
  • 2r-83v Gregorius Magnus: Homiliae XL >Prologus omeliarum Gregorii pape< Reverendissimo et sanctissimo fratri Secundino coepiscopo Gregorius servus servorum dei. Inter sacra missarum sollempnia ex hiis que diebus certis in hac ecclesia legi
    • (2rb) >Tabula libri pro prima parte<
    • (2va) >Leccio sancti ewangelii secundum Lucam< In illo tempore dixit Ihesus discipulis et reliqua
    >Omelia beati Gregorii pape< Dominus ac redemptor noster paratos nos invenire desiderans …–… auribus loquitur per se in vestris mentibus loquantur [83vb ] qui vivit et regnat cum patre in unitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum amen. >Expliciunt omelie Gregorii pape scripte anno domini 1417 eodem anno facta unio sancte matris ecclesie et electus est in papam Otto de Columpna Romanus cardinalis Barensis et nominatus est Martinus quintus. Mille quadringenta cum numeras decaque septem sanctus Martinus fideles clamide vestit Constantie papam dans cuncta cismata tersit gaudeat nunc Ysaac quia deus Israhelem igne preibit atque columpna nubis.<
  • 83vb Medizinisches Rezept 1426 22ª Decembris. Item aquarum barraginis [sic] et buglosse ana drachm. II aque endivie, drachm. IIII aqua cuscrite et scolopendrie ana Drachm. I zuccercandi pulverisati dr. I et simul misceantur absque igne et ponantur in vitro mundo diligenter et de bonis rebus preparetur. Item manna granata bene alba unam unciam et liquefaciat in aliquo istorum liquorum lentissimo igne et sumat illud valebit.
    Der Eintrag stammt von einer jüngeren Hand.
  • 84r-98v leer
  • 99r-118v Johannes de Friburgo: Excerpta de summa confessorum >Excerptum de summa confessorum collecta per magistrum Iohannem de Friburgo, quod continet materiam vitiorum capitalium et quedam alia pulcra< De delectacione. Delectacio ut quidam [darüber: nescio auctorem] dicunt est consensio de hiis que nobis volentibus acciderunt De perplexitate libro IIIº cap. XXXº q. VIIII [100r ] De ignorancia Iohannes lector libro IIIº ti. XXXII q. XVI utrum ignorancia sit peccatum [101r ] De superbia Iohannes lector libro 3º ti. XXXIIIIº q. CCLXXV. …–… a quibus te absolvere possum, pro aliis remittat sibi ecclesia ea specificando etc.
  • 119r-122v Johannes de Mülberg: Collecta de septem peccatis mortalibus et de decem praeceptis >Collecta per dominum Iohannem Mulberg de VII peccatis mortalibus et decem preceptis< Saligra. No. fal. ce. tum eb od torpuum. Superbia. Superbia peccatur tribus modis scilicet corde ore et opere. Corde propriam complacenciam se nimis reputando vel pro meritis habere. De speciebus superbie versus No. Iac. Yppo in con per disco. No. i. novitatum presumcio geturste nuwer fundikeit ez si in worten alz nuw lieder spruch oder spruchworter oder in den werken alz nuw fund artikel [120v ] Sex sunt peccata in spiritum sanctum, desperacio verzwifelung, presumcio vermeszkeit, impugnacio veritatis agnite widersprechung der bekanten warheit, invidencia fraterne caritatis nidung brůderlicher genad, obstinacio verhertung in der sunden, finaliter impenitentia entlich unruw.
    • >De decem preceptis< [122r ] ut placeant viris et appetantur ab hiis. Et sic est finis huius. >Explicit<.
    [122v Nachtrag dazu] Occasiones superbie sunt hee. Auctor luminis anime capitulo de superbia allegans commentatorem Averrois super 3º metheororum …–… nichil obstet nisi oratio.
    Über den Verfasser s. Schieler, 1885.
  • 123r-125v Jordanus Saxo de Quedlinburg: Excerpta de vitiis et virtutibus ex sermone Redde quod debes >Excerpta Iordani de viciis et virtutibus [ex] sermone redde quod debes< Septem sunt peccata capitalia dicta ex quibus omnia alia originantur quorum [125r ] Sermone 411 uterque cogitatis mala in corde vestro …–… facere non possumus sine gratia adiutrice. Hic terminatur excerptum Iordani.
  • 125v-126r Johannes de Friburgo: Excerpta ex scriptis de peccatis mortalibus >Hec infra Iohannes Lector libro 3º c. XXXIIII. q. CLI< Queritur utrum peccatum veniale possit fieri mortale …–… virtuti spei et et vicio desperacionis.
  • 126r-127r Diversa haec et alia >Diversa hec et alia< Consciencia est credulitas intencionis
  • 127v-130v Excerpta ex alphabetario >Recepta ex alphabetario< Arbitrium dicitur liberum quia ad utrumlibet moveri potest …–… Et de usura similiter in loco suo.
    Auszüge über die sieben Todsünden.
  • 131r-155v Caesarius von Heisterbach: Libri miraculorum I. et II. (ex VIII) >Istum librum composuit Cesarius Cisterciensis ut patet in prologo, et vocatur complementum Cesarii< Qui infirmus est olera manducet. Fragmentis pulmentum adiiciendum est quo Christi reficiantur pauperes. Confessus in professione [am Rand korrigiert zu perfectione] decalogi qui per meum …–… et virgo cecidit cuius stultitie atque vesanie pius dominus parcens non se percutientem repercussit.
    Vgl. Meister (1901) und Schönbach (1902) - die vorliegende Handschrift, bislang unbekannt, ist die älteste der erhaltenen Handschriften. Das erste Buch umfasst 45, das zweite 42 Kapitel.
  • 156r-170r leer
  • 170v-180v Exempla Cum animus hominis semper novis resocillari cupiat ad hoc nunc deventum est ut iam tanta inoleverit humana fragilitas quod homo iam fastidit audire verbum dei nisi hic qui predicat aliquid quod audientibus delectabile fuerit ac memoria retentum interserat quod audientes alliciat decrevi igitur multa colligere sparsa quorum qui predicant id quod placuerit inserere possunt titulos autem omnium dicendorum invenies in tabula subscripta. 1. De quodam religioso qui ante horam mortis raptus est in infinitum [171rb ] Peccator comparatur dormienti quia sompnus est quasi mortis ymago et homo dormiens est quasi homo mortuus …–… de fide spe et caritate et simus humiles casti largi fugientes superbiam ebrietatem avariciam et tunc absque omni timore et periculo scalam hanc ascendemus cum Christo in celum conregnaturi.
    Die Tabula auf Bl. 170v-171r umfasst 95 Erzählungen.
  • 180v-187v Sermones >Sermo in die nativitatis domini< Gaudeamus omnes fideles, salvator noster natus est in mundo. Sancta ecclesia celebrat et canit ista verba de hodierna die
    • (181rb) >In octava domini< Postquam consumati sunt dies octo ut circumcideretur puer vocatum est nomen eius Ihesus quod vocatum est ab angelo priusquam in utero conciperetur
    • (181vb) >In epiphania domini< Orietur stella ex Iacob et consurget leo de Israel etc. Verba ista sumpta sunt de veteri testamento
    • (182va) >In capite ieiunii sermo< Cum ieiunatis nolite fieri sicut ypocrite tristes. Eia communiter omnes ieiunamus
    • (183rb) >In cena domini< Et cena facta surrexit deposuit vestimenta sua lintheo se precinxit misit aquam in pelvim
    • (184ra) >In cena domini< Cum dilexisset suos qui erant in mundo in finem dilexit eos
    • (184vb) >In cena domini< Sic deus dilexit mundum id est homines in mundo constitutos
    • (185va) >In cena domini< Probet autem seipsum homo et de pane illo edat
    • (186ra) >In cena domini< Ad mensam magnam sedisti considerare diligenter
    • (186vb) >In parasceve< Egredimini filie Syon et videte regem Salomonem …–… quamcumque homo ingemuerit peccator etc. vitam eternam possidemus ad quam vitam nos perducat qui vivit et regnat etc.
Provenance of the manuscript: Aus der Basler Kartause, dieser geschenkt von Antonius Ruetschman, vgl. Eintrag auf dem vorderen Spiegelblatt: Liber iste est Carthusiensium Basiliensium, datus eis a venerabili viro domino Antonio Rütschman quondam decano Rinfeldensi, cuius anima requiescat in pace amen. 1439, und auf 187v Liber Cartusiensium Basiliensium. Im Carpentarius-Katalog pro antiqua bibliotheca (AR I 2) auf Bl. 52r als zweiter Eintrag unter der Signatur "G v" mit dem Titel "Homelię b. Gregorii papę cum pluribus" verzeichnet.
Acquisition of the manuscript: Eigent.: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Bibliograph. Nachweise
  • Binz, Gustav. - Die Handschriften der Öffentlichen Bibliothek der Universität Basel / beschrieben von Gustav Binz. Abt. 1, Bd. 1, Die deutschen Handschriften der Öffentlichen Bibliothek der Universität Basel. Abt. A. - Basel : [Universitätsbibliothek], 1907, S. 9-13
  • Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd. 1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 89
Literatur
  • Schieler, Caspar Erich. - Magister Johannes Nider aus dem Orden der Prediger-Brüder. - Mainz, 1885, S. 164ff. (betr. 119r-120v)
  • Meister, Aloys. - Die fragmente der Libri VIII miraculorum des Caesarius von Heisterbach (Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde, 13. Supplementheft). - Rom, 1901 (betr. 131r-155v)
  • Schönbach, Anton Emanuel. - Über Caesarius von Heisterbach, in: Mitteilungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung 23. - Innsbruck, 1902, S. 660 ff. (betr. 131r-155v)
  • Welter, Jean Théobald. - L'Exemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge. - Paris/Toulouse, 1927, S. 496 (betr. 130r-180v)
  • Auer, Albert. - Johannes von Dambach und die Trostbücher vom 11. bis zum 16. Jahrhundert (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des MAs 27, 1/2). - Münster, 1928, S. 207
  • Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica 12: Das alte Bistum Basel. - Genf, 1971, S. 29
  • Neidiger, Bernhard, und Ruh, Kurt. - Art. "Mulberg, Johannes", in: ²VL 6 (1987), Sp. 725-734, und ²VL 11 (2004), Sp. 1016, hier Sp. 703 (betr. 119r-122v)
  • Heusinger, Sabine von. - Johannes Mulberg OP (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens, N.F. 9). - Berlin, 2000, S. 97 Anm. 36, S. 117 Anm. 98 (betr. 95v, 119r-122v)
Online