Sion/Sitten, Archives du Chapitre/Kapitelsarchiv, Ms. 83
Creative Commons License

Descrizione di Giovanni Chiodi, Andrea Massironi, Giovanna Murano per e-codices, 2016

Titre du manuscrit: Miscellanea giuridica.
Origine: Italia o sud della Francia.
Périodes:
  • sec. XIII, primo quarto
  • (pp. 228b-230a: sec. XIV)
Support: Pergamena.
Volume: 264 ff., numerati per pagina (528 pp.).
Format: mm. 373 x 260.
Numérotation des pages: Moderna a matita sul margine superiore destro del recto e sul margine superiore sinistro del verso.
Composition des cahiers: 7 V 140 + 1 IV-1 154 + 5 V 254 + 2 VI 304 + 1 IV 320 + 1 VI 344 + 3 V 404 + 3 VI 476 + 1 V 496 + 1 II 502 + 1 III 514 + 1 ? 528. Richiami non sistematici inscritti entro cornice nel verso dell’ultima carta. Colonne e pagine bianche in particolare in coincidenza della fine dei fascicoli: 80b, 89b-93b, 97b-99b, 138, 153b-154b, 213b-214b, 230b-234b, 344c, 378, 397d-398, 434d, 466.
Etat: Pergamena con strappi (p. 10), fori (p. 3) e numerosi difetti di concia.
Mise en page: testo disposto su due colonne (pp. 1-282; 443-528), su tre colonne (pp. 283-377) e su quattro colonne (pp. 379-442). Forellini per la rigatura visibili nel margine esterno, in alcuni casi la serie di forellini è doppia (p. 29). Rigatura a secco e a colore.
Type d'écritures et copistes: Textualis currens di più mani. Litterae elongatae compaiono sulla prima riga di talune pagine (p. 29, p. 57). Alcuni cambi di mano anche all’interno di singole opere, cfr. p. 80 nelle Quaestiones di Pillio e p. 137 nelle Quaestiones di Roffredo Beneventano. Il testo è stato sottoposto ad interventi correttori, talvolta particolarmente estesi (pp. 53-55).
Décoration: non sistematica, limitata ad alcuni titoli rubricati. Letterine d’attesa nei margini. Spazi riservati per i titoli.
Reliure: medievale su assi lignee. Stato di conservazione mediocre.
Sommaire:
  • 1. (1a-43a) ‹Hugolinus de Presbyteris: Dissensiones dominorum super toto corpore iuris civilis›
    • (1a) ‹Praefatio› En ego succincte tamquam brevitatis amator | Reitias cunctos, invidie stimulos.
    • (1a) ‹D›issentiunt utrum romana ecclesia sola gaudeat spatio vel prescriptione .c. annorum …–… (43a) unde dixi ego: contra ei quod dixit ille testis.
    Ed.: Gustav Hänel, Hugolini dissensiones dominorum, in Dissensiones dominorum sive controversiae veterum iuris Romani interpretum, qui glossatores vocantur, Lipsiae, sumptibus I.C. Hinricus II, 1834, pp. 247-552 sulla base dei mss. Cambridge, Gonville and Caius College, 33/139; Paris, BnF, lat. 4609; Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Jur. fol. 118; Bamberg, Staatsbibliothek, Jur. 34.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 99 n. 167 segnala la fine del testo a p. 100, così come Dolezalek, Verzeichnis, II.
  • 2. (43a-89a) ‹Pilius de Medicina: Quaestiones sabbatinae›
    • (43a) (q. I) Bononienses, dum querimoniam de Ferrariensibus deferrent super sacramento de calumpnia prestando (80a) (q. CXIV fine) Puto igitur secundum ea que proponuntur eos superiores in interdicto uti possidetis dominos de Fossole et ea propter condempnari dominam Agnetem, ne ipsis aquam ducentibus, et molendina facientibus vim faciat (il resto della col. A e l’intera col. B sono bianche) (81a) (q. CXIV fine) Puto igitur secundum eam, que proponuntur eos superiores interdicto uti possidetis …–… (89a) (q. CXLI) quia iste potuit ignorare debitorem solvisse (= ed. p. 243).
    Ed.: Celeberrimi iure cons. ac glosatoris vetustissimi D. Pilei Modicensis Quaestiones aureae, Romae, apud Antonium Bladum Impressorem Cameralem, 1560 (= Augustae Taurinorum, ex officina Erasmiana, 1967 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, IV]).
    Edd. parz.: Ugo Nicolini, Pilii Medicinensis Quaestiones sabbatinae. Saggio di edizione, Modena, Università degli Studi, 1946 (qq. I-VIII, sulla base dei mss. Bamberg, Staatslbibliothek, Jur. 34; Roma, Archivio di Stato, Sez. VI, Fondo S. Spirito, 8; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077; Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, D’Ablaing 3; BAV, Borgh. 135; København, Kongelige Biblioteket, Thott 359; Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Jur. fol. 118; †Tours, Bibliothèque municipale, Rec. 657; Cambridge, Gonville and Caius College, 665 /261; Paris, BnF, lat. 4609; Paris, BnF, lat. 16006; BAV, Vat. lat. 2661; BAV, Vat. lat. 7778; Erlangen, Universitätsbibliothek, 345); Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio, pp. 105-137 (qq. IX, X, XVI, XIX, XXIV, XXXII, XLIII sulla base dei mss. BAV, Borgh. 135; Cambridge, Pembroke College, 72; Bamberg, Staatsbibliothek, Jur. 34; Edinburgh, University Library, 155 (D.b.II.3); København, Kongelige Biblioteket, Thott 359; León, Biblioteca de la Colegiata de San Isidoro, 16; Roma, Archivio di Stato, Arcispedale del SS. Salvatore ad Sancta Sanctorum, 1004; Toledo, Biblioteca de la Catedral, 39-28; BAV, Vat. lat. 7778; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077).
    Bibl.: Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio, pp. 10, 37, 47-50, 53, 57, 59, 100; Ead., Le questioni civilistiche, pp. 43 nt. 98, 44 nt. 112, 55 nt. 152, 56, 58.
  • (89b-93b) bianche.
  • 3. (94a-96b) ‹Azo: Quaestiones› [qq. V parz., II, I, XIX, III]
    • (94a) (q. V) non ierunt, l. ii et De iudiciis, Si quis (D. 5.1.5) (= ed. p. 52 nt. 10) …–… (96b) (q. III) puta interesse, arg. ff. De his quibus ut indignis, Rescriptum (D. 34.9.6).
    Ed.: Ernst Landsberg, Die Quaestiones des Azo, Freiburg I.B., Akademische Verlagsbüchhandlung von J.C.B. Mohr, 1888, sulla base dei mss. Bamberg, Staatsbibliothek, Jur. 34; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077; Paris, BnF, lat. 4609; BAV, Vat. lat. 2661; Pistoia, Archivio Capitolare, C.61 e C.131.
    Bibl.: Belloni, Le questioni civilistiche, pp. 32, 36; Theisen, Studien zur Emphyteuse, p. 348 nt. 241.
  • 4. (97a) ‹Quaestio›
    >De fideiussoribus p. de< (segue mutuo cancellato).
    (97a) Aliquis ex causa donationis promisit mihi decem nudo pacto. Postea stipulatus sum ab eo …–… cum effectu locum habebit.
  • (97b-99b) bianche.
  • 5. (100a-100b) ‹Quaestio›
    >Locati et conducti<
    (100a) Ticius locavit Seio domum quandam ad annum. Seius induxit ibi centum …–… (100b) se filio et ff. Si quis cautionibus, l. ii, § Si quis tamen (D. 2.11.2.8).
    Segue la nota: Secunda est inter questiones Pilii, et incipit ‘Successores’. Tertia tangit .xviii. q. ii. Abbates. ‘Successores’ è la quaestio LXII di Pillio nell’ed. Romae, apud Antonium Bladum Impressorem Cameralem, 1560 (= Augustae Taurinorum, ex officina Erasmiana, 1967 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, IV]), pp. 113-115.
  • 6. (101a-106a) ‹Bandinus: Quaestiones XX›
    >De abbate sancte Marie de Strata, quod ius confir‹mandi› eum pertineat ad episcopum.<
    (101a) ‹A›bbas sancte M‹arie› de Strata decessit et ecclesie monachi alter eligunt …–… (106a) non deberet condempnare iudex, nisi in vino petito.
    Edd. parz.: Emil Seckel (Erich Genzmer), Die Quaestiones Vindobonenses des Johannes Bassianus, in Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung, 55 (1935), pp. 338-344 (ed. parz. qq. I-V, ma la q. V è stata suddivisa nelle qq. VI, VII, VIII sulla base del ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077, fol. 83v-84v); Severino Caprioli, La miscellanea romana dell’Archivio di Stato (Ms. 1004), in Studi sulle “quaestiones” civilistiche disputate nelle università medievali, Catania, Tringale, 1980, pp. 117-214: pp. 211-212 (ed. parz. q. I); Belloni, Le questioni civilistiche, pp. 13-16 (ed. critica qq. XVIII e XVII, già edite da Giovanni Battista Palmieri come CXXXVI e CXXXIX tra le Quaestiones dominorum bononiensium. Collectio Gratianopolitana (ex Codice manuscripto Bibliothecae publicae Gratianopolitanae n. 626), in Scripta anecdota glossatorum [BIMAE, I], Bononiae, ex aedibus Angeli Gandolphi, typis Societatis Azzoguidianae, 1913, pp. 235-236, 237) anche sulla base del ms. Sion, Archives du Chapitre, 83.
    La raccolta di XX quaestiones tràdita nel ms. corrisponde a quella trasmessa dal ms. Toledo, Biblioteca de la Catedral, 40-6, fol. 219rb-223va dove è attribuita dalla mano del copista a Bandino. Nelle solutiones si rinvia a Giovanni Bassiano e per questo motivo Seckel e Genzmer le hanno attribuite a questo giurista. A parere di Cortese potrebbe trattarsi di una rilettura delle quaestiones di Bassiano da parte di Bandino: vd. Cortese, Per la storia di una teoria dell’arcivescovo Mosé di Ravenna, p. 581 e nt. 9; Id., Legisti, canonisti e feudisti, p. 237 nt. 160. Belloni, Le questioni civilistiche, pp. 23-30 propende per l’attribuzione a Giovanni Bassiano, contestata da Gouron, A la convergence des deux droits, p. 322. Nelle liste di tassazione di Graz (n. 95) e di Padova (n. 91) l’opera è attribuita a Bandino e sia Soetermeer, Utrumque ius, p. 331 n. 90 sia Murano, Opere, p. 294 ritengono corretta l’attribuzione delle due liste di opere universitarie, ossia l’attribuzione attestata nel ms. di Toledo.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 98 nr. 164 ha verificato la corrispondenza di cinque quaestiones con la raccolta nel ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077, fol. 83v-84v, e indica complessivamente solo otto delle venti quaestiones presenti; Belloni, Giovanni Bassiano, p. 71 nt. 95.
  • 7. (106a-137b; 139a-151b) Roffredus Beneventanus: Quaestiones ‹sabbatinae›
    > Incipiunt questiones de facto a domino Rofredo beneventano iuris civilis professore composite. De facto sunt enim et a cotidiane incipiunt.<
    (106a) Cum essem Aretii ibique in cathedra residerem post transmigracionem Bononie, ego Refredus [sic] beneventanus, iure civili professor, anno Domini m.cc.xvii mense octubrio (q. I) Romana quedam ecclesia, dum pastorem vacaret (137b) (q. XXXVII in medio) si tenet datur restitutio minori, ut C. De in integrum restitutione, l. Si curatorem (C. 2.21.3), et C. Qui legi‹timam›, l. i. (C. 3.6.1) (138 bianca) (139a) (q. XXXVII in medio) ‹legi›timam personam habent in iudicio, et l. i. (C. 3.6.1) et iii. etc. (C. 3.6.3) …–… (151b) et ar. ff. De vulgari et pupillari substitutione, l. Ex facto § Si arrogator (D. 28.6.43.?).
    All’explicit segue, d’altra mano, più tarda: S‹umm›a de solutio‹n›ibus in quaestionibus Joh. La nota non fa riferimento all’opera di Roffredo Beneventano, ma è probabilmente riferita a un testo che si intendeva copiare. Dolezalek, Verzeichnis, II e Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio, p. 26, verosimilmente sulla base di questa nota, segnalano alle pp. 139-151 del ms. le Quaestiones di Giovanni Bassiano. Poiché la sigla di Giovanni Bassiano è comunemente Iob. (vd. anche infra p. 465b), la nota è riferita a un diverso giurista.
    Ed.: Solemnis atque aureus tractatus libellorum Domini Rofredi beneventani super utraque censura cum suis fructuosissimis questionibus sabbatinis, Avenione, Dominicus Anselmus, 1500 (= Augustae Taurinorum, ex Officina Erasmiana, 1968 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, VI], pp. 433-483). Il testo dell’ed. reca la data del 1215: il 1217 potrebbe essere l’anno di copia.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 98 nr. 165 indica a p. 137 l’interruzione della quaestio 'De pupillo quodam qui agit'; alle pp. 139-151 l’inizio di un secondo gruppo di quaestiones, che ipotizza possano essere attribuibili a Giovanni Bassiano; alle pp. 215-228 un terzo gruppo di quaestiones, di cui non indica la paternità.
  • 8. (152a-153a) ‹Arenga pro inchoatione lectionum›
    (152a) In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti amen. Hoc Deus accepta quod promoveas mea cepta | per tua precepta sint hec mea nota recepta Huiusmodi ergo posito fundamento super firmam… magistri et rectoris mei testimonio devotissime scole stipendiis vel privilegiis sub magistro meo itaque petita et inpetrata docendi licentia liber decretorum lecturus accipio proceditur de tribus preceptis iuris videtur honeste vivere, alterum non ledere, ius suum unicuique tribuere tres sunt differentiae peccati: in corde, in facto, in consuetudine alia incipientium, alia perficientium, alia perfectorum quare sequitur baptismum cum procedat vel procedere habeat esse prima tabula Item tria sunt in eucharistie sacramento discreta …–… (153a) ex inde procedatur ad disputationem.
  • 8a. (153a) Invocazioni (add. post)
    Audite, caeli, quae loquor; audiat terra verba oris mei! Concrescat ut pluvia doctrina mea, fluat ut ros eloquium meum. Quasi imber super herbam et quasi stille super gramina quia nomen Domini invocabo (Deut. 32.1-3).
  • (153b-154b) bianche
  • 9. (155a-213a) ‹Roffredus Beneventanus›: Libellus de iure civili (Lib. I-III [parz.])
    • ‹Praefatio› Si considerarem ingenium et (segue parola espunta) et scientie proprie facultatem
    • (155a) Tractaturus ergo de libellis, et ordine iudiciario, et quia libelli dantur in iudiciis, et coram iudice vel arbitro …–… (213a) ff. Locati et conducti, l. Si fundus (D. 19.2.33) et l. Hec distinctio (D. 19.2.35pr.) (= ed. p. 89b ca. med.).
    Ed.: Solemnis atque aureus tractatus libellorum Domini Rofredi beneventani super utraque censura cum suis fructuosissimis questionibus sabbatinis, Avenione, Dominicus Anselmus, 1500 (= Augustae Taurinorum, ex Officina Erasmiana, 1968 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, VI], pp. 3-332).
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 97 nr. 161.
  • 9a. (213a) ‹Epistula Capituli Senonensis ad Honorium III papam› (1222, 24 luglio)

    ‹Intitulatio› Sanctissimo patri ac domino Honorio Dei gratia summo pontifici, Adam decanus totumque| capitulum Senonense devota pedum oscula beatorum. ‹Textus› Noverit paternitas vestra quod venera|bili patre nostro felicis recordationis domino Petro Senonense archiepiscopo humanis| rebus exempto, die ad eligendum prefixa, in festo beate Marie Magdalene,| fratribus omnibus convocatis, qui vocandi erant, et presentibus in loco ad eligendum statu|to, invocata prout moris est Spiritus Sancti Gratia, diligentem habuimus de substituendo pas|tore tractatum. Sed cum non possemus aliquo modo convenire die illa, necessarie habuimus de| communi omnium assensu diem illum in crastinum prorogare. Qua die, cum neque per una|nimem consensum, neque per compromissionem possemus ecclesie nostre consulere, nec res|taret nisi scrutinium, electi fuerunt tres de collegio nostro fide digni,| qui auditis voluntatibus singulorum, et in scriptis fideliter redactis ea mox| prout iuris est in communi pubblicarunt. Quibus publicatis inventum fuit quod| duo erant partibus duobus nominati, que pares prorsus numero habebantur.| Et cum de meritis nominantium disputaretur, et de hoc inter partes colla|tio haberetur, tandem cum iam in ianuis gravis discordia videretur,| mediantibus bonis viris, sub spe pacis fuit in crastinum dies eadem| prorogata. Ipsa vero die omnibus in loco debito presentibus, illis etiam duobus qui in scrutinio| fuerant nominati hoc procurantibus, de communi oratorum assensu, super hoc sin|gulariter, et in communi requisitorum, consensimus in venerabilem patrem, Hugonem| episcopum Brigonensem (?) a Sanctitate vestra nobis in archiepiscopum postulandum. Sanctitatem| igitur vestram quanta possumus precum instancia, ex intimo cordis affectu, humiliter| et devote flexis genibus imploramus, quatinus postulationem nuncupati de persona, vi|ta, scientia et tam morum quam generis nobilitate preclara, a Sanctitate etiam nostra tam| sollempniter probata et promota, nutu Dei tam unanimiter factam, paci non| solum ecclesie sed et totius provincie Senonensis, consulentes, attendentes etiam utili|tatem quam per ipsum speramus ecclesiae Senonensi perventuram dignemini, mi|sericorditer approbare nobis ipsum in pastorem concedentes. In cuius rei testi|monium presentes litteras sigillo capituli nostri fecimus roborari.
    [Seguono i nomi dei componenti del Capitolo di Sens].
    Actum anno gratie .m.cc.xx. secundo mense iulio die dominica post festum beate Marie Magdalene [22 luglio].

    Testo aggiunto alla compagine originale. La scrittura è di mano francese e prossima alla data del testo (sec. XIII, prima metà). A seguito della morte del vescovo Pierre de Corbeil (1200-3.6.1222) il Capitolo chiese a papa Onorio III il trasferimento a Sens di Ugo arcivescovo Brigonensis. La richiesta non fu però accolta, in quanto il successore fu Gauthier de Cornut (1222-20.04.1241): cfr. Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Ratisbonae, typis et sumtibus Georgii Josephi Manz, 1873 (= Graz, Akademische Druck u. Verlagsanstalt, 1957), p. 629.
  • (213b-214b) bianche.
  • (215a-224a) H‹ugolinus de Presbyteris›: Insolubilia
    (215a) Pone tibi servum tuum a fure su‹b›reptum, et postmodum (postmodum add. in interl.) alienasti, puta vendidisti alicui …–… (224a) Item habet libertatem per legem non ex voluntate defuncti. (Subscriptio) H‹ugolinus›. [Segue in marg.: Finis Insolub.].
    Ed.: Valentino Rivalta, Le Quaestiones di Ugolino glossatore, Bologna, Zanichelli, 1891. Rispetto all’ed. di Rivalta, nel ms. Sion, Archives du Chapitre, ms. 83, le quaestiones si presentano nel seguente ordine: I (215a), III (215a-215b), IV (215b), V (215b), VI (215b), VII (215b), IX (216a), X (216a), II (216a), VIII (216a-216b), XI (216b), XII (216b-217a), XIII (217a), XIV (217a), XV (217a), XVI (217a-217b), XVII (217b), XVIII (217b-218a), XIX (218a), XX (218a-218b), XXI (218b-219a), XXII (219a), XXIII (219a-219b), XXIV (219b), XXV (219b), XXVI (219b-220a), XXVII (220a), XXVIII (220a-220b), XXIX (220b), XXX (220b), XXXI (220b), XXXII (220b-221a), XXXIII (221a), XXXV (221b), XXXVI (221b), XXXVIII (221b-222a), XXXIX (222a), XL (222a), XLI (222a), XLII (222a-222b), XLIII (222b), XLIV (222b), XLV (222b), XLVI (222b), XXXIV (222b-223a), XLVII (223a), XLVIII (223a), XLIX (223a-223b), XXXVII (223b), L (223b-224a), LI (224a), LII (224a). L’ed. si basa su un unico ms. di proprietà privata (di mons. Carlo Uberti di Ravenna, ivi, p. 14), che Colli, Insolubilia Hugolini, p. 16 ipotizza possa essere l’attuale ms. Edimburgh, National Library of Scotland, 9740. Colli nello stesso studio ha edito le qq. XVI, XVII, XX e XXI anche sulla base del ms. Sion, Archives du Chapitre, 83.
    Bibl.: Colli, Insolubilia Hugolini, pp. 15, 17 nt. 29, 24 e nt. 49; Soetermeer, Utrumque ius, p. 193 nt. 176 (e nella trad. tedesca, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 2002, p. 245 nt. 176).
  • 11. (224a-225a) Roffredus ‹Beneventanus›: Tractatus de bonorum possessione
    (224a) Cum essem Aretii (ms. Aricii) attentus in studio (segue frase espunta) et considerarem quod tractatus de bonorum possessione sit difficilis …–… (225a) Hec de bonorum possessionibus quid hodie optineat, diligenter et breviter, ad preces meorum sociorum tractavi ego Rofridus [sic] beneventanus iuris civilis professor.
    Lo stesso trattato è presente nel ms. Bamberg, Staatsbibliothek Bamberg, Can. 91, ff. 101-102.
  • 12. (225a-226a) Pontius ‹de Ilerda: Summula de reprobatione instrumentorum›
    (225a) Quoniam nonnulli in iudiciis, sepe suspectis aut alias vitiosis (ms. vitonsis), utuntur instrumentis …–… (226a) Ad l. Corneliam de falsis, Ubi l. (C. 9.22.22pr.), et De obligationibus [rectius abolitionibus] l. Fallaciter (C. 9.42.3.4), in fine. (Subscriptio) Pontius.
    Bibl.: Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 225-229.
  • 13. (226a-228a) ‹Roffredus Beneventanus›: Tractatus de pugna
    (226a) Cum tractatus sit de pugna utilis et generaliter (227b) Est et alia defensio de iure longobardorum, scilicet per sacramentales (228a) Quicumque ergo vult de pugna doctus esse et sacramentalium probatione …–… idem est dicendum sicut et c., septem, vel tribus sacramentalibus. Explicit.
    Ed.: Federico Patetta, in Scripta anecdota glossatorum [BIMAE, II], Bononiae, in aedibus Petri Virano olim fratrum Treves, 1892, pp. 75-83, sulla base dei mss. Parma, Biblioteca Palatina, 1227 (HH.1.25); Paris, BnF, lat. 4614; Paris, BnF, lat. 4616. Il ms. Sion, Archives du Chapitre, 83 reca una versione più lunga rispetto all’ed.; all’explicit dell’edizione, a p. 227b, seguono i due paragrafi «Est et alia defensio de iure longobardorum, scilicet per sacramentales... » [227b] e «Quicumque ergo vult de pugna doctus esse et sacramentalium probatione... » [228a].
  • 13a. (228b-230a) ‹Repetitio› ad C. 8.30.2
    (228b) Intelligere C. De luitione pignoris (C. 8.30.2). Lex ista in textu est brevissima, materia subtilis …–… (230a) infra De fideiussoribus, l. Pignoribus (C. 8.40.25) et hec de lectura huius rationis C. secundum Cynum.
    Testo aggiunto alla compagine originale nel sec. XIV. Mano francese. Sono citati Ia‹cobus› de Ra‹vanis› (1230/35-1296) e Cynus ‹de Pistorio› (1270-1336).
  • (230b-234b) bianche.
  • 14. (235a-250b) Pontius de Ilerda: Summa arboris actionum
    >Incipit proemium ad Summam arboris actionum.<
    (235a) ‹Quonia›m ut ait Seneca, fragilis est hominum memoria …–… (250b) sub compendio totius corporis iuris civilis profunditas est redacta.
    Colophon: Explicit Summa arboris actionum quam dominus Pontius Ylerdensis iuris colupna ac legum doctor compilavit et scripsit propriis manibus suis, rogatu et prece ac sui utilitate, et precipue instancia quorundam sociorum. Et hec fuit bis corepta ad (ms. as) summam suam, quam nemo aliis [sic] habet bene preter me, domino expto [sic] de (?) qu‹o›dam alio cui ego met scr‹i›psi. Explicit iste liber explicit expliceat ludere scriptor ait.
    Ed.: Guido Rossi, La Summa arboris actionum di Ponzio da Ylerda. Edizione critica con studio introduttivo, Milano, Giuffrè, 1951, sulla base dei mss. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2077; Cambridge, Gonville and Caius College, 33/139; Paris, BnF, lat. 4609; Paris, BnF, lat. 4541; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 5469.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 100 nr. 169; Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 180-182.
  • 15. (250b-282b) ‹Lectura ad D. 41.2, D. 34.5.9-14, D. 41.3-D. 42.1.30 et D. 44.4.5.5-D. 45.1.137.6› (adespota, anepigrafa, acefala e mutila)
    • (250b) § Pro possessio pedum quasi positio (D. 41.2.1pr.). Vocabuli est ablusio pedum quasi positio (260b, r. 4) Adversus extraneos (D. 41.2.53). Sume casum illius C. De rei vindicatione, Res alienas (C. 3.32.28) vel infra, Uti possidetis, Iusta (D. 43.17.2) ac.
      Ed. parz.: Maura Piccialuti, Lecturae del titolo D. 41.2 attribuite a Giovanni Bassiano, in Annali di Storia del Diritto, 8 (1964), pp. 289-348: 301-348, sulla base dei mss. Napoli, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Branc. IV.D.4 e Paris, BnF, lat. 4601 (da D. 41.2.1, l. Possessio, a D. 41.2.11, l. Iuste possidet).
    • (260b, r. 5) Qui duos etc. habebit hereditatem (D. 34.5.9 pr. De rebus dubiis) Eius factus heres quod eius heredis heres (260b, r. 46) Cum ita et c. Si quid locutionem illam et (il resto della pagina è bianco); (261b, ultima r.) si servus duplici possunt.
    • (261b, ultima r.) Bono publico (D. 41.3, De usurpationibus et usucapionibus). Idest ad utilitatem omnium communem (267a, r. 30) Pro suo (D. 41.10[11], Pro suo). Idest proprio (r. 70) in litore reperio.
    • (267a, r. 71) De re iudicata (D. 42.1.1). Sed utrum sententia lata statim dicenda sit (269a, r. 7-11) Cum ex causa (D. 42.1.30) cum non habet verbum plurale.
    • (269a, r. 12) De doli exceptione l. Pure § Si eum (D. 44.4.5.5). Si eum etc. Supra legitimum. Non determinat quem modum, nam alius fuit (270a, r. 28) Obligationis (D. 44.7, De obligationibus et actionibus). Ex contractu, ut quasi (272b, r. 49-51) Procurator (D. 44.7.61) nec se in vasculario obligavit.
    • (272b, r. 52) Stipulatio (D. 45.1, De verborum obligationibus). Nisi utroque loquente. Quasi duo esse necessaria in stipulatione promiserit (penultima r.) Cum quis sub hac (D. 45.1.137.6) (282b, ultima r.) iure nam potest utique si inpleri si iure censetur impossibilis quia inpleri ne quid nisi sta///
    Bibl.: Genzmer, Summula de testibus, p. 482 segnala nel ms. la presenza di parte di una Lectura (o Commentario preaccursiano) al Digestum Novum. Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio, p. 26 segnala alle pp. 261-282 del ms.: Nicolai Furiosi Reportationes lecturarum Iohannis Bassiani in aliquos titulos Digesti novi.
  • 16. (283a-344b) Azo: Brocarda <cum additionibus Cacciavillani>
    >De initiis vel contra, eorumque effectu. Rubrica xii. Omnia principiis inquit inesse solent. De origine negocij probanda.<
    (283a) C. Commodati, Cum eum qui (C. 4.23.2); C. ad Macedonianum, l. iii (C. 4.28.3); C. De pignor. actione, Nec creditores (C. 4.24.10pr.); in Decreto, De con., Contra morem (D. 100 de cons. c. 8) …–… (344b) Ea enim que notabiliter fiunt, nisi specialiter notentur, videntur quasi neglecta, ut ff. De iniuriis, Item apud, § Hoc edictum (D. 47.10.15.26).
    ‹Colophon› Expliciunt Brocarda Domini Azonis.
    Ed.: Brocardica aurea, Neapoli, apud Ioannem Boium, expensis Iacobi Facchetti, 1567 (= Augustae Taurinorum, ex officina Erasmiana, 1967 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, IV]).
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 97 nr. 163; Weimar in Manuscripta juridica (http://manuscripts.rg.mpg.de/item/21098/) segnala l’identità di rubriche con il ms. Paris, BnF, lat. 4601; Schwaibold, Wer sucht, der findet, p. 206 nt. 26.
  • (344c) bianca.
  • 17. (345a-346a) Albericus ‹de Porta› Ravennate: Summa de testibus
    >Incipit fabula [sic] de testibus recipiendis vel non, et de eorum officio, ab Alberico Ravenate composita.<
    (345a) Videamus (in rosso) qui dicantur testes publicum vel privatum …–… (346a) que sic incipit ‘Si quis ex litigatoribus ter testes produxerit’ in quaterno .i. distinctio.
    ‹Colophon› Explicit summa de testibus.
    Ed.: Genzmer, Summula de testibus, pp. 496-510, sulla base dei mss. Sion, Archives du Chapitre, 83 e Fulda, Hessische Landesbibliothek, D. 12. La distinctio ‘Si quis ex litigatoribus’ a cui si fa riferimento al termine del testo è edita da Gustav Hänel, Dissensiones dominorum sive controversiae veterum iuris Romani interpretum qui glossatores vocantur, Lipsiae, sumtibus I.C. Hinrichsii, 1834, pp. 228-230.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 96 nr. 161; Kuttner, Analecta iuridica Vaticana, p. 427 nt. 3; Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 221-223.
  • 18. (346a) Argumenta decem
    (346a) Pergula …–… l. Neque.
    Dieci brevi testi: cfr. Genzmer, Eine anonyme Kleinschrift, p. 377.
  • 19. (346a-b) ‹Tractatus de testibus›
    (346a) In testibus recipiendis ordo talis servatur …–… (346b) in legibus non inveniuntur.
    Ed.: Genzmer, Eine anonyme Kleinschrift, pp. 398-401.
    Bibl.: Fowler-Magerl, Ordo, pp. 229-230.
  • 20. (346b-377c) Pilius ‹de Medicina›: Libellus disputatorius (Lib. I-III [parz.]: recensio I; Lib. III [parz.]: recensio II)
    >Incipit libellus disputatorius. Incipit libellus disputatorius a Pilio confectus.<
    (346b) Liber primus incipit. Quia cupide legum iuventuti cura disputationes et litigia causarum constat tractatum illum esse utilissimum (362c) (lib. II) Exposuimus in superiori libro de presumptionibus que vertuntur circa dubia. Sed quia hec dubia maxime in iudiciis versantur, de iudiciis videamus …–… (377c) predictis modis punietur. Idem dico interdum et si is qui mentitur sciat quod argumentum esse mendacium, ut ff. De contrahenda emptione, Ea que (D. 18.1.43). (Segue) Finis.
    Testo lacunoso ed esemplato da più testi-modello. Da p. 346b a p. 372a (r. 28) è stata copiata la recensio I dei libri I-III (lacunosi), attestata anche nel ms. Edinburgh, University Library, 155 (D.b.II.3) fino al fol. 46vc (r. 15). Come già affermato da Weimar in Manuscripta juridica (http://manuscripts.rg.mpg.de/item/21104/), da p. 372 è stata copiata la recensio II, ma una verifica condotta con il ms Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157, testimone della recensio II, ha consentito di trovare solo parziali corrispondenze.
    Al principio della p. 353c si registra una lacuna testuale: cfr. J. Meyer-Nelthropp, Libellus Pylei Disputatorius Liber Primus. Dissertation Universität Hamburg, 1959, pp. 217-261. All’inizio di p. 369b (r. 7) si registra un’altra lacuna testuale: manca una porzione di testo che nel ms. Edinburgh, University Library, 155 [D.b.II.3], fol. 44ra-45ra, occupa sette colonne, in corrispondenza della fine del libro II e l’inizio del libro III.
    Edd. parz.: Genzmer, Die iustinianische Kodifikation, pp. 427-429 (excerpta dal Proemio, lib. II); Jürgen Meyer-Nelthropp, Libellus Pylei Disputatorius Liber Primus. Dissertation Universität Hamburg, 1959 (lib. I, sulla base dei mss. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157 e Olomouc, Statni vedecka knihovna, C.O. 591); Gerhard Otte, Dialektik und Jurisprudenz, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 1971, pp. 229, 197 nt. 83, 199 e nt. 94, 216-218, 78, 31 nt. 74, 26 nt. 50, 210 nt. 143 (excerpta dal Proemio, lib. I, lib. II e lib III); Giuliana D’Amelio, Indagini sulla transazione nella dottrina intermedia. Con un’appendice sulla scuola di Napoli, Milano, Giuffrè, 1972, p. 21 nt. 46 (excerptum dal lib. II, sulla base del ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157); Padoa Schioppa, Le ‘Quaestiones super Codice’ di Pillio da Medicina, p. 248 nt. 28 (excerptum dal lib. III, sulla base del ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157); Belloni, Le questioni civilistiche, p. 54 (praefatio sulla base del ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157); Chiodi, L’interpretazione del testamento, pp. 737-749 (brani dal lib. I: ‹de ambiguitate›, ‹de factis intrinsecis›, ‹de verbis generalibus et indefinitis›, ‹de stricte dictis›, ‹de iuris fictionibus› e dal lib. III ‹de dubitatione circa testatoris voluntatem›, ‹de verborum ambiguitate›, ‹de pleniore voluntatis interpretatione›, ‹de institutione heredis ex parte maiore quam testator vult›, sulla base dei mss. BAV, Chigi E.VII 218 e Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157); Antonia Fiori, Praesumptio violenta o iuris et de iure? Qualche annotazione sul contributo canonistico alla teoria delle presunzioni, in Der Einfluss der Kanonistik auf die europäische Rechtskultur. 1. Zivil- und Zivilprozessrecht, hrsg. von O. Condorelli, F. Roumy, M. Schmoeckel, Köln-Weimar-Wien, Böhlau, 2009, pp. 75-106: 82 e nt. 37, 99 (excerpta dal lib. I sulla base dei mss. BAV, Chigi E.VII 218 e Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157); Giovanni Chiodi, Tortura ‘in caput alterius’, confessione ‘contra alios’ e testimonianza del correo nel processo criminale medievale. Nascita e primi sviluppi dei criteri del diritto comune (secoli XII-XIV), in Interpretare il Digesto. Storia e metodi, a cura di D. Mantovani e A. Padoa Schioppa, Pavia, IUSS Press, 2014, pp. 673-728: 687, 689 (excerpta dai lib. I e II sulla base del ms. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2157).
    Bibl.: Kantorowicz, Eine Gesamtausgabe des Pillius, p. 473; Genzmer, Die iustinianische Kodifikation, p. 426 nt. 357; Lang, Zur Entstehungsgeschichte, pp. 108-109, 113-115, 117, 127-133, 137; Stelling-Michaud, Catalogue, p. 97 nr. 162; Lefèbvre, Pillius, col. 1500; Padoa Schioppa, Le ‘Quaestiones super Codice’ di Pillio, p. 249 nt. 28; Santini, Università e società nel XII secolo, pp. 222, 264 nt. 95; Chiodi, L’interpretazione del testamento, p. 54 nt. 143; Theisen, Studien zur Emphyteuse, p. 332 nt. 171.
  • (378) bianca.
  • 21. (379a-397c) ‹Notabilia Decreti› [C.15 q.7 c.3-5 – De cons. d.5 c.40]
    (379a) Si quis. Felix. Si autem (C.15 q.7 c.3-5). No(ta) episcopum non nisi per .xii. episcopos presbiterum …–… Salvator (De cons. d.5 c.40). No(ta) quod dicitur Filio vel Spiritu Sancto et equus.
    Sit nomen Domini benedictum.
  • (397d-398) bianche.
  • 22. (399a-442d) Notabilia ‘Ex omni corpore iuris’ ‹Notabilia Digestorum›
    >Incipiunt notabilia ex omni corpore iuris.<
    (399a) ‹L›ex est sanctissima civilis sapientia …–… (434c) Cuius per errorem dati repetitio est, eiusdem consulto dati donatio est l. Cuius per errorem (D. 50.17.53).
  • (434d) bianca.
  • 23. (435a-442d) ‹Notabilia Codicis›
    >Incipit Codex Iustiniani. Liber primus. De emendatione Iustiniani Codicis.<
    (435a) Quod repetita prelectio probavit, hoc satis validum esse, e. § supra scripti. De summa trinitate …–… (442d) Omnia que contra bonos mores vel pacto vel stipulatione deducuntur, nullius momenti sunt, et eodem, Ex eo (C. 8.38.4). (Segue) Ultima.
    Bibl.: Stelling-Michaud, Catalogue, p. 99 nr. 166 segnala solo la prima parte, fino a (p. 434d, facendola terminare tre righe prima a «dolo facit qui petit quod restitutus est».
  • 24. (443a-464a) ‹Otto Papiensis (?): Ordo iudiciorum› ‘Olim’
    (marg.) >Sancti Spiritus adsit nobis Gratia. (marg.) De edendo.<
    (443a) Edebatur olim actio et per scripturam et sine scriptura …–… (464a) C. Quando provocare non est necesse, Cum non eo (C. 7.64.6).
    Edd.: Summa Othonis Senonensis de interdictis, iuditiisque possessoriis, et eorum libellis, Moguntiae, excudebat Ivo Schoeffer, 1536 (= Augustae Taurinorum, ex officina Erasmiana, 1967 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, IV]) (è l’edizione più fedele all’originale, cfr. Emil Seckel, Über neuere Editionen juristischer Schriften aus dem Mittelalter, in Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung, 21 (1900), pp. 212-338: 306-324). Giovanni Tamassia – Giovanni Battista Palmieri, in Scripta anecdota glossatorum [BIMAE, II], Bononiae, in aedibus Petri Virano olim fratrum Treves, 1892, pp. 229a-248a, §§ 218-686, sulla base del ms. Padova, Biblioteca Universitaria, 1475, come parte del Libellus de ordine judiciorum di Giovanni Bassiano.
    Ordo particolarmente diffuso (Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 73-78), più volte rielaborato ed anepigrafo nella maggior parte dei testimoni. Nel ms. Krakau, AKM, 89, ff. 203a-264a reca la subscriptio ‘Summa domini Ottonis Papiensis de ordine iudiciorum’: vd. A. Vetulani, Un manuscrit bolonais du chapitre cathédral de Cracovie, in Eos, XLVIII/2 (1957), pp. 389-409, anche in Institutions de l’Eglise et canonistes au Moyen Age. De Strasbourg à Cracovie, Aldershot, Variorum, VII: 393-395, 404-407. L’attribuzione a Ottone da Pavia è esplicita anche nel ms. †Königsberg, Stadtbibliothek, 21. Concordano con essa Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 76-78; Ead., Ordines iudiciarii and Libelli de ordine iudiciorum (From the Middle of the Twelfth to the End of the Fifteenth Century), Turnhout, Brepols, 1994, pp. 43 e 61; Ennio Cortese, Il diritto nella storia medievale, II, Il Basso Medioevo, p. 130 nt. 73; Luca Loschiavo, Ottone da Pavia, in Dizionario biografico dei giuristi italiani, diretto da I. Birocchi, E. Cortesi, A. Mattone, M. N. Miletti, II, Bologna, Il mulino, 2013, p. 1475. L’attribuzione a Ottone da Pavia è messa in discussione, ma non esclusa, a favore di un ignoto autore di origine anglo-normanna, da Stephan Kuttner – Eleanor Rathbone, Anglo-Norman Canonists of the Twelfth Century. An Introductory Study, in Traditio, 7 [1949-1951], pp. 279-358, anche in Stephan Kuttner, Gratian and the Schools of Law 1140-1234, London, 1983, VIII: 290-291 e nt. 5. Nega invece che l’autore sia Ottone da Pavia Gouron, Qui a écrit l’ordo “Olim edebatur”?, che propende per un canonista inglese o scozzese (Rodoicus Modicipassus?). Vd. anche Peter Landau, Rodoicus Modicipassus – Verfasser der Summa Lipsiensis?, in Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 92 (2006), pp. 340-354: 350. Infine, è da escludere la paternità di Giovanni Bassiano riconosciuta da Stelling-Michaud, Catalogue, p. 76 nr. 122, frutto del fraintendimento di considerare questo e i due testi seguenti nel ms. come un unico Fragment d’un ouvrage de procédure avec sigle Job.
    Bibl.: Nörr, Zur Stellung des Richters, p. 16 nt. 4.
  • 25. (464a-b) D. 49.4.2pr.-1, 3; D. 49.1.1.1-4
    (464a) Si procuratorio nomine …–… (464b) quem et a qua sententia.
  • 26. (464b) ‹Catalogus praescriptionum› [fragm.]
    (464b) Prescriptiones iure sparsim. Ponens. Ponens cupientes scire laborem collectus omnifariam et dilucide hic potest colligi. Est ergo trium dierum prescriptio ut in advocato …–… Est et xiii. annorum ut mulier veniam etatis impetret, ut C. De his qui veniam etatis impetra., l. ultima (C. 2.44.4).
    Edd. con il titolo Catalogus praescriptionum nel Compendium sive Summa Rogerii de Praescriptionibus raccolto da Nicolaus Rhodius insieme con il De varietate actionum libri sex di Piacentino, Moguntiae, ex aedibus Ioannis Scheffer, 1530, pp. 178-181; con il titolo Catalogus Prescriptionum D. Rogerii, in Octavum volumen tractatuum e variis iuris interpretibus collectorum, Lugduni, per Georgium Regnault, 1549 (= Augustae Taurinorum, ex officina Erasmiana, 1970 [Corpus Glossatorum Juris Civilis, V]), fol. 92vb, e in Tractatus illustrium in utraque tum pontificii, tum Caesarei iuris facultate iurisconsultorum, De varijs iuribus et acquisitionibus, Tomus XVII, Venetiis, [Franciscus Zilettus,] 1584, fol. 50ra-50rb.
    Rispetto all’ed. Moguntiae 1530 l’elenco nel ms. è ridotto e presenta varianti sia lessicali che di contenuto. L’ordine è il seguente: 1, 3, 2, 5, 6, 9, 7, 13, 15, 18, 20, 23, 24, 26, 28, 31, 33, 32.
    Bibl.: Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 169-170.
  • 27. (464b-465b) Jo‹hannes› B‹assianus›: Ordo iudiciorum ‘Quicumque vult’
    (464b) Quicumque vult actionem proponere primam intentionem suam et intentionis causam …–… (465b) Item § Nunc videamus (D. 5.3.18.2) et legem non tantum. (Subscriptio) Job. Job. Job.
    Edd.: Ludwig Wahrmund, Die Summa “Quicumque vult” des Johannes Bassianius [Quellen zur Geschichte des Römisch-kanonischen Processes im Mittelalter, IV. Band, Heft II.], Innsbruck, Universitäts-Verlag Wagner, 1925, sulla base dei mss. Padova, Biblioteca Universitaria, 1475; Paris, BnF, lat. 4609 e Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2221. Già edito da Friedrich Carl von Savigny, Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter. IV. Das zwölfte Jahrhundert, Heidelberg, I.C.B. Mohr, 1826, pp. 451-456 sulla base dei mss. Paris, BnF, lat. 4609 e Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2221 (ma l’explicit è diverso, aggiunge una frase: «sed hoc prolixiorem tractatum exigit, et ideo dico valere, et iterum dico valere, et in domino semper gaudere. Jo.b.»); Giovanni Tamassia – Giovanni Battista Palmieri, in Scripta anecdota glossatorum [BIMAE, II], Bononiae, in aedibus Petri Virano olim fratrum Treves, 1892, pp. 223a-225a, §§ 115-136, sulla base del ms. Padova, Biblioteca Universitaria, 1475, senza soluzione di continuità con Quoniam omnium legislatorum e Olim (cfr. Linda Fowler-Magerl, Ordines iudiciarii and Libelli de ordine iudiciorum (from the Middle of the Twelfth to the End of the Fifteenth Century), Turnhout, Brepols, 1994, pp. 76-77).
    Bibl.: Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum, pp. 96-100.
  • (466) bianca.
  • 28. (467a-477a) R‹odoicus Modicipassus (?): Quaestiones iuris canonici XXIX›
    • (467a) (q. I) ‹Q›uidam homo habens duo capita, .iiii. brachia, unum ventrem, unum dorsum, et omnia membra que inferius sunt
    • (467a) (q. II) Quedam mulier contraxit cum consanguineo suo
    • (467b) (q. III) Abbas sancti Stephani datus est generalis inquisitor
    • (467b) (q. IV) Quidam clericus qui cum ditissimum haberet patrimonium
    • (468a) (q. V) Quoddam castrum dedit quidam comes cuidam monasterio
    • (468a) (q. VI) Vacante monasterio uni collata est potestas ut abbatem eligat
    • (468b) (q. VII) Cum fur a clerico detrahetur pro rebus suis recuperandis
    • (469a) (q. VIII) Quidam uxoratus intravit monasterium
    • (469a) (q. IX) Quidam convictus super ecclesia sua iuravit stare mandato episcopi
    • (469b) (q. X) Quidam clericus cum adamaret quendam monialem
    • (469b) (q. XI) Cum filius cuiusdam comitis
    • (470a) (q. XII) Tres scolares erant quorum unus habebat
    • (470b) (q. XIII) Sacerdos inposuit alicui pro aliquo mortali peccato
    • (470b) (q. XIV) Quidam abbas impetravit privilegium super quibusdam capellis
    • (471a) (q. XV) A sententia delegatorum iudicum appellatum fuit
    • (471b) (q. XVI) Cum canonici pictavenses fere omnes (ms. onems) aspirarent ad electionem
    • (471b) (q. XVII) Quidam infirmitate constitutus, fecit testamentum
    • (472a) (q. XVIII) Cum quidam ab inimicis suis ad mortem persequeretu
    • (472b) (q. XIX) Quedam plebs certis limitibus erat limitata
    • (473a) (q. XX) Episcopus quendam canonicum instituit in quadam ecclesia parochiali
    • (473a) (q. XXI) Quidam Catius cum vellet servire cuidam intrans hospicium
    • (473b (q. XXII) Quidam episcopus accedens ad suum canonum dixit ei
    • (474a) (q. XXIII) Quedam mulier ingerata contraxit cum quodam servo ignorans eum esse servum
    • 474a) (q. XXIV) Due mulieres pepererunt in una nocte in una domo
    • (474b) (q. XXV) Monachus quidam quendam fratrem habebat laicum
    • (475a) (q. XXVI) Quedam peccatrix accessit ad episcopum, de peccatis suis penitens
    • (475b) (q. XXVII) Quidam dum vexaretur ab episcopo
    • (476a) (q. XXVIII) Sponsa de presenti dum carnalem copulam volebat
    • (476b) (q. XXIX) Tuscius possedit rem alienam iusto titulo et bona fide …–… (477a) C. De temporibus in integrum restitutionis, Supervacuam (C. 2.52.7pr.). (Subscriptio) R‹odoicus Modicipassus?›.
    Con ampie integrazioni marginali e interlineari. Le qq. X e XXIX recano la sigla R. Le qq. ‘Cum fur’ (q. VII) e ‘Vacante monasterio’ (q. VI) sono segnalate in altri mss. da Gérard Fransen, Les ‘quaestiones’ des canonistes (III), in Traditio, 19 (1963), pp. 516-531: 527 nr. 57 e 59.
    Bibl.: Stickler, Iter Helveticum, pp. 470-472 nr. 18 su questa raccolta e sulle successive.
  • 29. (477a-502b) T‹ancredus Bononiensis?› et R‹odoicus Modicipassus: Quaestiones iuris canonici LV›
    • (477a) (Prohemium) Deus in adiutorium meum intende (Psal. LXX) Licet instans repentina celeritas amicorum principium vector duxi semita terminus idem.
    • (477a) (q. I) Quidam audiens quod hostes sui venirent, fugit et duxit uxori sue
    • (478a) (q. II) Titius et Seius pro causa quam iam inter se habebant
    • (478a) (q. III) Servus quidam ad extraneam transsivit provinciam
    • (478b) (q. IV) Lata est sententia divortii ad thorum
    • (479a) (q. V) Magister quidam fecit collectam et acceptis pignoribus
    • (479b) (q. VI) Medicus quoddam cum febricitente convenit
    • (480a) (q. VII) Clericus cuiusdam simoniaci
    • (480b) (q. VIII) Patronus promisit cuidam capitulo quod
    • (481a) (q. IX) Quidam condidit testamentum. Postea ingreditur religionem
    • (481b) (q. X) Quidam in minoribus ordinibus constitutus fuit in prebenda
    • (482a) (q. XI) Cum capitulum convenisset ad canonicos eligendos
    • (483a) (q. XII) Quidam cum ingrederetur monasterium
    • (483b) (q. XIII) Gultardus et Marosa chohabitaverunt insimul aliquot annis
    • (484a) (q. XIV) Ecce casus: duo litigabant inter se super unam ecclesiam
    • (484a) (q. XV) Sacerdotes quibus de peccatis nostris
    • (484b) (q. XVI) Sacerdos quidam contra alium quod ad sacramenta
    • (485a) (q. XVII) Cum ambarum precium ad usus se contendencium procuratoribus
    • (485b) (q. XVIII) Scolares habitabant in quadam domo
    • (485b) (q. XIX) Prima ecclesia que vacaret in episcopatu Bo‹nonie›
    • (486a) (q. XX) Cum Petrus infamatus esset, episcopus
    • (486b) (q. XXI) Vir quidam ingressus est monasterium sine licencia uxoris
    • (487a) (q. XXII) Quidam novit se iturum ad Sanctum Iacobum
    • (487b) (q. XXIII) Vacante ecclesie pastore uni concessa potestas a capitulo
    • (488a) (q. XXIV) Cum ecclesia Padua vacaret pastore
    • (489a) (q. XXV) Sentencia lata contra aliquem et ipso pro contumacia excommunicato
    • (489a) (q. XXVI) Quidam clericus impetravit a summo po‹ntifice›
    • (490a) (q. XXVII) Dominus papa ordinavit clericum bononiensem episcopi in subdiaconum
    • (491a) (q. XXVIII) Impetravit quidam litteras ad iudices delegatos
    • (491b) (q. XXIX) Causa commissa est tribus iudicibus delegatis
    • (492a) (q. XXX) Aliquis habuit uxorem. Fornicata est. Queritur an maritus
    • (492b) (q. XXXI) Quidam impetravit R. ad suum consanguineum. Iudex
    • (492b) (q. XXXII) Presentatum a patruo, repellit episcopus tamquam indignum
    • (493a) (q. XXXIII) Canonici elegerunt quendam sub condicione: si placet Ticio
    • (493a) (q. XXXIV) Persecutor ecclesie excommunicatus fuit. Postea commisit homicidium
    • (493b) (q. XXXV) Quidam volens intrare monasterium dicebat se velle
    • (493b) (q. XXXVI) Citatio facta est minus caute a iudice delegato. Queritur an sit perpetua
    • (494a) (q. XXXVII) Quidam monachi vel regulares iniecerant (ms. iniecerat) manus violentas in fratres suos
    • (494b) (q. XXXVIII) Bononie episcopus excommunicavit subditum
    • (494b) (q. XXXIX) Prelatus excommunicavit subditum. Alius subditus
    • (495a) (q. XL) Retenta eadem posse. Queritur an valeat
    • (495a) (q. XLI) Quidam appellavit sic: appello ad arciepiscopum et ad papam
    • (495b) (q. XLII) Monasterium canonicorum regularium dissolutum erat
    • (496a) (q. XLIII) Queritur ecclesia illam
    • (496a) (q. XLIV) Tres delegati sub hac forma: si omnes non poteritis interesse duo procedant
    • (496b) (q. XLV) Martinus duxit Bertam in uxorem
    • (497a) (q. XLVI) Queritur utrum constitucio nova intelligatur de consilio an de precepto
    • (497b) (q. XLVII) Quidam sacerdos habebat decimas
    • (498a) (q. XLVIII) Dominus papa scripsit pro quodam clerico
    • (498a) (q. XLIX) De consuetudine optima in quadam ecclesia canonicos absentes
    • (498b) (q. L) In decimanacio cuiusdam vel apertis
    • (499b) (q. LI) Pro maleficio quidam tractus ad mortis suplicium impetravit a principe
    • (500a) (q. LII) In causa spirituali convenit sacerdos laicum coram episcopo
    • (500b) (q. LIII) Cum unum monasterium alium monasterium
    • (501a) (q. LIV) Quoddam monasterium exemit dominus papa cum omnibus capellis suis
    • (502a) (q. LV) Ponamus quod ego vocabam te coram iudicibus delegatis …–… (502b) ut C. De sententiis ex periculo recitandis in Aut. Breves (Auth. Nisi breves post C. 7.44.3).
    La q. II reca la sigla t., la q. XLVI reca la sigla R. Corrisponde in larghissima parte alla raccolta di quaestiones contenuta nel ms. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, 1048 a partire dal fol. 89ra, il cui nucleo è riconducibile al canonista bolognese Tancredi (sigla t.). Il richiamo a Bologna è presente in numerose quaestiones.
  • 30. (503a-512a) ‹Quaestiones iuris canonici XIV›
    >Qui clerici vel voventes matrimonium contrahere possunt (add. marg. sup.)<
    • (503a) (q. I) Cum quidam simplex simularet se episcopum, cum non esset, ordinavit quendam clericum
    • (503b) (q. II) Quidam burgenses consueverant annis
    • (504b) (q. III) Cum scolaris quidam esset bone vite et laudabilis
    • (505b) (q. IV) Dum quidam Cathius ad talos coram quadam ecclesia luderet
    • (506b) (q. V) Quidam iuris ordine servato fecit testamentum
    • (507a) (q. VI) Quidam cum crederet verberare clericum verberavit laicum et usque ad mortem
    • (507b) (q. VII) Parochiani cuiusdam ecclesie ad mandatum
    • (508b) (q. VIII) Prior Sancti Nicholai volens ire Romam commisit vices suas
    • (509a) (q. IX) Quidam lugdunensis impetravit inquisitionem
    • (509b) (q. X) Legatus pape delegavit causam duobus iudicibus ad petitionem actoris
    • (510a) (q. XI) Archidiaconi et plebani audiverunt
    • (510b) (q. XII) Capitulum Bononie habet privilegium quod mortuo aliquo canonico redditus illius
    • (511a) (q. XIII) Quidam canonici regularis volens transire ad ordinem cistercensem
    • (511b) (q. XIV) Quidam cum non posset habere accessum ad quandam coniugatam desponsavit eam per verba de futuro …–… (512a) Extra ii. De spo‹nsalibus›, Commissum (2Comp. 4.1.4 = X. 4.1.16; JL 8970).
    Ed. parz.: Coppens, The Teaching of Law, pp. 170-173 (q. XI ‘Archidiaconi et plebani audiverunt’).
    Bibl.: Bertram, Kanonisten und ihre Texte, p. 476.
  • 31. (512a-513a) Arenga pro inchoatione lectionum
    (512a) Quoniam in omnibus rebus adiudicatur per factum quod ex omnibus suis partibus …–… (513a) quod ipse preparare dignetur et cetera. Amen.
  • 32. (513a-514b) ‹Quaestiones iuris canonici III›
    >De symonia< (add. in marg. al. man.)
    • (513a) (q. I) Quidam existit mediator symonie. Eligi in episcopum illi in quorum symonia mediator
    • (513b) (q. II) Quidam impetravit a papa, ut daretur sibi in quadam ecclesia prebenda
    • (514a) (q. III) Quibusdam canonicis secularibus de quadam seculari ecclesia propter delictum …–… (514b) Credo quod non teneatur episcopus sive ab eo sive ab alio facto sit regularis.
  • 33. (515a-528b) R‹odoicus Modicipassus› et T‹ancredus Bononiensis? Quaestiones iuris canonici XXVII›
    • (515a) (q. I) Episcopus removit quendam presbyterum ab ecclesia pro crimine et iuris ordine servato
    • (515b) (q. II) Consuetudo erat in quadam ecclesia, quod clerici
    • (516a) (q. III) Ecclesia Sancti Iohannis in Pedemontis sita et ecclesia Sancti Stephani in Monte
    • (517a) (q. IV) Quidam cum infirmaretur vocavit ad se medicum
    • (517b) (q. V) Cum quidam clericus cum episcopo suo super quadam ecclesia
    • (518a) (q. VI) Ticius impetebat Seium fratrem x. ad iudicatum
    • (519a) (q. VII) Quidam clericus spoliatus fuit ecclesia sua ab alio clerico
    • (519b) (q. VIII) Quidam abbas volens vacare contemplationi, renunciavit
    • (520a) (q. IX) Ticius dixit Seio quod quidquid mandaret
    • (520b) (q. X) Quidam canonicus propter culpam suam fuit depositus, et prebenda sua fuit aliis assignata
    • (521a) (q. XI) Causa duobus iudicibus est delegata
    • (521b) (q. XII) Causa erat commissa quibusdam iudicibus
    • (522a) (q. XIII) Cum in quadam ecclesia episcopus mortuus est et decanus
    • (522b) (q. XIV) Pendente causa mortuus est arciepiscopus
    • (523a) (q. XV) Canonici seculares cuiusdam ecclesie
    • (523b) (q. XVI) Quidam rem alienam per spacium xl. annorum prescripserit
    • (524a) (q. XVII) Consuetudo erat in quadam ecclesia, quod episcopus
    • (524b) (q. XVIII) Quedam mulier viro suo spoliata fuit sub iudicibus
    • (524b) (q. XIX) Duo canonici regulares super gravi crimine infamati
    • (525a) (q. XX) Episcopus quendam presbiterum iniuste suspendit
    • (525a) (q. XXI) ‹M›agister quidam discipulorum questionem impetit
    • (525b) (q. XXII) Inter duos reges guerra longo tempore fuerat
    • (526a) (q. XXIII) Dominus papa commisit abbati Sancti Stephani iurisdictionem super omnes clericos
    • (527a) (q. XXIV) Nobilis quidam vir cuidam monasterio quoddam castrum tali condicione donavit in testamento
    • (527a) (q. XXV) Quidam excommunicatus in excommunicatione decedens
    • (527b) (q. XXVI) Secundum consuetudinem alicuius provincie omnes decime parochialium ecclesiarum
    • (528a) (q. XXVII) Suspensus fuit quidam clericus ab officio et beneficio …–… (528b) Extra iii. De observa‹tione› usu. [rectius ieiuniorum], Consilium (3Comp. 3.35.2 = X. 3.46.2; Po. 2692).
    La q. III reca la sigla R., le qq. XXIV-XXVI recano la sigla t.
Origine du manuscrit: Note di possesso
P(ign)us magistri Guillelmi de Manicteo per no [sic] decretorum (p. 1, marg. inf., sec. XIV).
P‹ignus› Guilielmi de Magniaco pro lib. ffo (?) (p. 20, marg. inf., sec. XIV).
Provenance du manuscrit: Sum incliti Capituli Sedunensis (p. 1, marg. sup., sec. XVI).
Bibliografia
  • Annalisa Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio da Medicina. Storia del testo e tradizione manoscritta con l’ausilio del computer, in Ius commune, 9 (1981), pp. 7-137, pp. 10, 14, 26-27, 37, 47-50, 53, 57, 59, 100.
  • Annalisa Belloni, Le questioni civilistiche del secolo XII. Da Bulgaro a Pillio da Medicina e Azzone, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 1989, pp. 13 nt. 19, 23, 32, 36, 43 nt. 98, 44 nt. 112, 55 nt. 152, 56, 58.
  • Annalisa Belloni, Giovanni Bassiano. “Bononiensis ecclesie canonicus et iuris canonici magister dictus” giudice e “arbiter”, in Ius commune, 21 (1994), pp. 45-77, p. 71 nt. 95.
  • Martin Bertram, Kanonisten und ihre Texte (1234 bis Mitte 14. Jh.). 18 Aufsätze und 14 Exkurse, Leiden - Boston, Brill, 2013, p. 476.
  • Bulletin of Medieval Canon Law, 3 (1973), p. 192 (Microfilm: New Acquisitions).
  • Giovanni Chiodi, L’interpretazione del testamento nel pensiero dei glossatori, Milano, Giuffrè, 1997, p. 54 nt. 143.
  • Vincenzo Colli, Insolubilia Hugolini. Tradizione manoscritta e analisi di casus antinomici, in Ius commune 13 (1985), pp. 13-67, anche in Vincenzo Colli, Giuristi medievali e produzione libraria. Manoscritti – Autografi – Edizioni, Stockstadt am Main, Keip, 2005, pp. 53-108, pp. 15, p. 17 nt. 29, p. 24 e nt. 49.
  • Chris Coppens, The Teaching of Law in the University of Paris in the First Quarter of the 13th Century, in Rivista internazionale di diritto comune, 10 (1999), pp. 139-173, pp. 167, 170 nt. 1.
  • Ennio Cortese, Per la storia di una teoria dell’arcivescovo Mosé di Ravenna (m. 1154) sulla proprietà ecclesiastica, in Proceedings of the Fifth International Congress of Medieval Canon Law, Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1980, pp. 117-155, anche in Id., Scritti, I, a cura di Italo Birocchi e Ugo Petronio, Spoleto, Centro Italiano per gli Studi sull’Alto Medioevo, pp. 579-617, p. 581 e nt. 9.
  • Ennio Cortese, Legisti, canonisti e feudisti: la formazione di un ceto medievale, in Università e società nei secoli XII-XVI. Atti del nono Convegno Internazionale di studio tenuto a Pistoia nei giorni 20-25 settembre 1979, Pistoia, presso la sede del Centro, 1983, p. 237 nt. 160.
  • Linda Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum vel ordo iudiciarius, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 1984, pp. 73-80, 96-100, 169-170, 180-182, 221-223, 225-229, 229-230.
  • Erich Genzmer, Die iustinianische Kodifikation und die Glossatoren, in Atti del Congresso Internazionale di Diritto Romano (Bologna 17-20 aprile 1933), I, Pavia, Tipografia editrice successori fratelli Fusi, 1934, pp. 345-430, p. 426 nt. 357.
  • Erich Genzmer, Eine anonyme Kleinschrift de testibus aus der Zeit um 1200, in Festschrift Paul Koschaker, Weimar, Verlag H. Böhlaus Nachf., 1939, pp. 376-401.
  • Erich Genzmer, Summula de testibus ab Alberico de Porta Ravennate composita, in Studi di storia e diritto in onore di Enrico Besta per il XL anno del suo insegnamento, 1, Milano, Giuffrè, 1939, pp. 479-510.
  • André Gouron, A la convergence des deux droits: Jean Bassien, Bazianus et maître Jean, in Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 59 (1991), pp. 319-332, anche in Id., Droit et coutume en France aux XIIeme et XIIIeme siècles, Aldershot 1993, XVI, e in Miscellanea Domenico Maffei dicata. Historia, ius, studium, curantibus Antonio Garcia y Garcia, Peter Weimar, 1, Goldbach, Keip, 1995, pp. 129-142, p. 322.
  • André Gouron, Qui a écrit l’ordo “Olim edebatur”?, in Initium. Revista catalana d'historia del dret, 8 (2003), pp. 65-84, anche in Id., Pionniers du droit occidental au Moyen Âge, XIII, p. 70.
  • Hermann Kantorowicz, Eine Gesamtausgabe des Pillius in Vorbereitung, in Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung, 50 (1930), pp. 470-475, p. 473.
  • Stephan Kuttner, Analecta iuridica Vaticana (Vat. lat. 2343), in Collectanea Vaticana in honorem Anselmi M. Cardinalis Albareda, I, Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1962, pp. 415-462, p. 427 nt. 3.
  • Albert Lang, Zur Entstehungsgeschichte der Brocardasammlungen, in Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 62 (1942), pp. 106-141, pp. 108-109, 113-115, 117, 127-133, 137.
  • Charles Lefèbvre, Pillius, in Dictionnaire de droit canonique, 6, Paris 1957, coll. 1499-1502, col. 1500.
  • Giovanna Murano, Opere diffuse per exemplar e pecia, Turnhout, Brepols, 2005, p. 294.
  • Knut Wolfgang Nörr, Zur Stellung des Richters im gelehrten Prozeβ der Frühzeit: Iudex secundum allegata non secundum conscientiam iudicat, München, C.H. Beck’sche Verlags Buchhandlung, 1967, p. 16 nt. 4.
  • Antonio Padoa Schioppa, Ricerche sull'appello nel diritto intermedio. 2. I glossatori civilisti, Milano, Giuffrè, 1970, p. 217 nt. 54.
  • Antonio Padoa Schioppa, Le ‘Quaestiones super Codice’ di Pillio da Medicina, in Studia et Documenta Historiae et Iuris, 39 (1973), pp. 239-280, p. 249 nt. 28.
  • Giovanni Santini, Università e società nel XII secolo: Pillio da Medicina e lo Studio di Modena. Tradizione e innovazione nella scuola dei Glossatori. Chartularium Studii Mutinensis (Regesta) - (SPECIMEN 1069-1200) e in collaborazione con F. Valenti, Chartularium Pilii Medicinensis (1169-1207...), Modena, S.T.E.M. – Mucchi, 1979, pp. 222, 264 nt. 95.
  • Matthias Schwaibold, Wer sucht, der findet, in Rechtshistorisches Journal, 4 (1985), pp. 202-214, p. 206, nt. 26.
  • Frank Soetermeer, Utrumque ius in peciis. Aspetti della produzione libraria a Bologna fra Due e Trecento, Milano, Giuffrè, 1997, p. 193 nt. 176.
  • Frank Soetermeer, Utrumque ius in peciis. Die Produktion juristischer Bücher an italienischen und französischer Universitäten des 13. und 14. Jahrhunderts, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 2002, p. 245 nt. 176.
  • Alphons Maria Stickler, Iter Helveticum, in Traditio, 14 (1958), pp. 462-484, pp. 463 nt. 5, 470-472 nr. 18.
  • Frank Theisen, Studien zur Emphyteuse in ausgewählten italienischen Regionen des 12. Jahrhunderts: Verrechtlichung des Alltags?, Frankfurt am Main, V. Klostermann, 2003, pp. 332 nt. 171, 348 nt. 241.
Descrizione del manoscritto
  • Sven Stelling-Michaud, Les étudiants valaisans à Bologne et la réception du droit romain au XIIIe siècle dans le diocèse de Sion, in Vallésia, 6 (1951), pp. 59-85, pp. 84-85 nr. 9.
  • Peter Weimar in Manuscripta Juridica http://manuscripts.rg.mpg.de/manuscript/6616/.
  • Annalisa Belloni, Le collezioni delle “Questiones” di Pillio da Medicina. Storia del testo e tradizione manoscritta con l’ausilio del computer, in Ius commune, 9 (1981), pp. 7-137, pp. 26-27.
Cataloghi
  • Gero Dolezalek, Verzeichnis der Handschriften zum römischen Recht bis 1600, Frankfurt am Main, Max-Planck-Institut für europäische Rechtsgeschichte, 1972, II.
  • Sven Stelling-Michaud, Catalogue des manuscrits juridiques (droit canon et droit romain) de la fin du XIIe au XIVe siècle conservés en Suisse, Genève, Droz, 1954, p. 76 nr. 122, pp. 96-100 nr. 161-167 e 169.