Basel, Universitätsbibliothek, A I 27
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2015.

Handschriftentitel: Acta concilii Constantiensis et Basiliensis
Entstehungszeit: 2. Viertel 15. Jahrhundert
Beschreibstoff: Papier
Umfang: 1 Band (352 Blätter)
Format: 29,5 x 21,5 cm
Seitennummerierung: Moderne Bleistiftfoliierung: I, 1-351.
Lagenstruktur: Lagen: II3 + 7 VI87 + 2 V107 + 17 VI311 + V321 + III327 + 2 VI351; teilweise Wortreklamanten, letzte Lage mit Lagenblattzählung der ersten 6 Blätter (teilweise beschnitten).
Seiteneinrichtung: Schriftraum: 18,5-21,5 x 12-15 cm, ungespalten, 32-49 Zeilen.
Schrift und Hände: Bastarda und Kursive von verschiedenen Händen: I: Bl. 4-107; II: Bl. 108-155; III: Bl. 146-191; IV: Bl. 192-263; V: Bl. 264-287; VI: Bl. 288-311; VII: Bl. 312-351. 156r und 276r Initium in Textura, 156r mit Fratzen.
Buchschmuck:
  • 147v-148v, 151v-154r, 192r-204r: Rubriziert
  • 156r: Rot-blau gespaltene Lombarde. In der ganzen Handschrift Raum für 2- bis 5-zeilige Lombarden, nur wenige ausgeführt
Einband: Wildleder auf Holz. Auf dem Vorderdeckel Pergament-Titelschild mit Inhaltsangabe in Textualis und Signatur "M 1". Im vorderen Spiegel Pergamentfragment, 1. Hälfte 15. Jh., in dem die Abtei Clairmarais genannt ist. Abgelöste Spiegelblätter: Urkunde Basler Konzil 1432/33. Ehemals Catenatus, vgl. Löcher im Vorderdeckel und Rostspuren auf dem abgelösten vorderen Spiegelblatt. Stark restauriert 1936.
Hauptsprache: Latein
Inhaltsangabe:
  • Ir Conspectus
  • Iv leer
  • 1r Conspectus
  • 1v-3v leer
  • 4r-107v Acta generalis concilii Constantiensis, in unum volumen redacta in concilio Basiliensi, 4. Febr. 1442 >Acta generalis concilii Constanciensis<. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Hic liber continet ordinaciones statuta constituciones decreta et alia acta et gesta in generali Constanciensi concilio presidente sanctissimo in Christo patre et domino nostro Iohanne divina providencia papa vicesimotercio recollecta visa et ordinata per nos prothonotarios et scribas infrascriptos ad id per eundem dominum nostrum papam ipso approbante concilio deputatos sub anno domini indictione pontifcatu mensibus et diebus inferius annotatis In nomine …–… datum Constancii viij Kalendas Marcii pontificatus nostri anno primo. Nos igitur preinserta gesta ac decreta ne cum suis impugnacionis iaculis subiaceant tempore procedente auctoritate uniuersalis ecclesie volumus statuimus ac decrevimus et mandamus quod prefatis decretis et gestis superius insertis in iudiciis et extra ubicumque exhibita productaque fuerint uel ostensa in omnibus et per omnia stetur ac fides plenaria adhibeatur proinde ac si bulla eiusdem Constanciensis sinodi bullata forent nec ad illorum probacionem aliud adminiculum quomodolibet requiratur. Nulli ergo omnino homini liceat hanc paginam nostre voluntatis statuti decreti et mandati infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit indignacionem omnipotentis dei et uniuersalis ecclesie se nouerit incursurum. Datum Basilee pridie Nonas Februarii anno nativitate domini Mº CCCCº xlijº
    - Vgl. Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti ediderunt Caesareae Academiae scientiarum socii delegati, Bd. 3 (1932), S. 515f. - Druck: Acta Scitu dignissima docteque concinnata Constantiensis concilii celebratissimi. - Hagenau: Henricus Gran expensis Iohannis Rynman, 1500.
  • 108r-125v Nicolaus de Tudescis archiepiscopus Panormitanus: Consilium de appellatione ad concilium datum 1426 [E]piscopus et quidam rector curatus Parmensis per Romanum pontificem eorum prelaturis nulla racionabili causa subsistente privati ad futurum concilium appellaverunt …–… unde debet reduci ad terminos c in nomine domini. Et hec sufficiant ad laudem tocius celestis curie amen
    - Druck: z.B. Consilia. - Lyon : Johannes Siberti, 1500, pars 3, 2ra-8rb.
  • 126r-147v Johannes de Segovia: Tractatus super praesidentia in concilio Basiliensi, 1434, cum additamento [I]n sacro generali Basiliensi concilio die Lune decimaquinta Februarii …–… et publicatum decretum in forma sequenti sacrosancta generalis sinodus Basiliensis etc.
    - Vgl. A II 25, 199r
  • 148r-154r Epistula synodalis de oboediendo conciliis generalibus, 8. Nov. 1440 >Sequitur epistola sacri concilii<. Sacrosancta Grande periculum et desolacionem inauditam que iam ecclesie dei ac vobis ipsis imminet …–… Anno a nativitate domini Mº cccc xl(mo)
    - Druck: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio / in qua praeter ea quae Phil. Labbeus et Gabr. Cossaritus S.J. et novissime Nicolaus coleti in lucem edidere ea omnia insuper ... exhibentur, quae Johannes Dominicus Mansi ... evulgarit. - Florentiae [etc.], 1759-1927. - Bd. 29, Sp. 355-368; vgl. Conc. Basil. 7, S. 269 Anm. 1 (dort Angabe weiterer Hss.).
  • 154r-155v Consilium universitatis Coloniensis de concilio Basiliensi ad archiepiscopum Coloniensem, 1440 >Universitas Coloniensis de neutralitate principium<. Ad requestam reverendissimi in Christo patris ac domini domini Theoderici archiepiscopi Coloniensis …–… ad salutem fidelium et gloriam nominis sui sancti in seculorum secula benedicti amen. >Hec copia collacionata est per me Sebastianum de Viseto Bedellum universitatis antedicte et notarium iuratum et concordat cum originali teste scriptura manus proprie<
    Die vorliegende Beglaubigung ist ebenfalls Kopie - Druck: Monumenta conciliorum generalium, Bd. 3 (1932), S. 534 (zusammenfassender Auszug) - Deutsche Reichstagsakten 15 (1957), S. 464-467 Nr. 254 (diese Hs. benützt).
  • 156r-169r Iohannes de Segovia: Tractatus circa neutralitatem principium, 1439 Frequens generalium conciliorum celebracio 156v Ex supra dicto capitulo nonnulli dicunt fundari quod in casu rebellionis moderne quam Gabriel a Condulmario olim Eugenius papa quartus fecit …–… Que omnia dicta esse intelligantur absque temeraria in ambiguis assercione mentis vel facti et cum omnimoda submissione ad correccionem sancte matris ecclesie et cuiuslibet melius sencientis
    - Druck: Deutsche Reichstagsakten 14 (1935), S. 367-390, Nr. 197.
  • 169r-182r Iustificatio sententiae latae contra Gabrielem olim Eugenium IV papam, zu 23. Aug. 1439 >Sequitur iustificacio sentencie late contra Gabrielem olim Eugenium papam quartum a sacrosancta Basiliensi sinodo<. Ut omnibus evidenter constet sentenciam pridem videlicet vij Kalendas Iulii anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono per sacrosanctam generalem sinodum Basiliensem adversus Gabrielem …–… In hoc igitur casu omnis fidelis cuiuscumque status et dignitatis sacro Basiliensi concilio obedire tenetur etc.
    - Druck: Deutsche Reichstagsakten 14 (1935), S. 346-367, Nr. 196.
  • 182v-191v Iohannes patriarcha Antiochenus: De controversia potestatum summorum pontificium et conciliorum [S]acrosancte generali synodo Basiliensi in spiritu sancto legitime congregate universalem ecclesiam representanti vester deuotus humilis Iohannes patriarcha Antiochenus se ipsorum ad vestrorum devotissimorum operum efficacem contumacionem cum omni devocione reverencia et honore obsequialem. Quia nonnulli os suum aperientes …–… et alia supradicta obedire tenetur
    - Vgl. A II 25, 139r
  • 192r-244r Iohannes de Segovia: Explanatio de tribus veritatibus fidei et quinque conclusionibus, 1439 >Incipit explanacio de tribus veritatibus fidei decretatis per sacram generalem sinodum Basiliensem item et de quinque conclusionibus ex quibus Eugenius quondam papa quartus arguitur hereticus iterum in revocatos errores prolapsus<. Magnus predicator veritatis Paulus apostolus doctor genicum in universo mundo virtutem fidei illibatam custodire debere omnes docens …–… videlicet que sunt illa per que probatur dictum Gabrielem de Condolmario vocatum olim Eugenium papam quartum erronee sensisse circa dictas veritates fidei et quomodo constat de eius pertinacia ita ut potuerit legicime condempnari synodali iudicio tamquam hereticus etc. >Finitus est presens tractatus etc.<
    - Vgl. Concilium Basiliense 1 (1896), S. 28 Anm. 3
  • 244r-253v Bartholomaeus Cartusianus de Roremund: Tractatus de concilio et papa per XVI propositiones Victus modestia imperantis paterne iussionis cui resistere non licebat velut divinis imperiis, scribere quod in me loquebatur spiritus in materia ecclesie arduissima compulsus sum …–… et ambulando pertingere salutis portum. Quod vobis et ceteris ecclesie filiis ecclesie sponsus dulcissimus Ihesus Christus concedere dignetur in secula seculorum benedictus amen. >Explicit tractatus per quendam religiosum fratrem ordinis Carthusiensis sacre theologie professorem compilatus<
    - Meijknecht, Antonius Petrus Jozef. - Bartholomeus van Maastricht. - Diss. Leiden 1982, S. 53ff. Nr. 24; Druck ebd. S. 75-114.
  • 254r-259r Dionysius (de Sabrevoi?): Tractatus de neutralitate principum >Tractatus de neutralitate principum magistri Dyonisii Parisiensis in sacra pagina doctoris<. [Q]via nonnulli propter ignoranciam ac intuitu pietatis seu pacis in dei ecclesia ponende recusant aut satis diffinire obedienciam prestare summo pontifici domino nostro Felici pape quinto ad neutralitatem et ad tercium locum accedere volentes …–… et domino Felici pape quinto a dei ecclesia pro vero papa dato et publicato omni scrupulo sublato adherere et obedire. >Explicit quidam brevis tractatus super obediencia prestanda sanctissimo domino nostro Felici pape v(to) et super solucione pociorum racionum per adversarios allegatarum per ingeniosum Dyo. doctorem sacre pagine Parisiensem<
    - Druck: Bulaeus, Caesar Egassius. - Historia universitatis Parisiensis 5, 1670, S. 450-460.
  • 259v-263v leer
  • 264r-268v Hermannus Soest de Münster: Opusculum de vocibus definitivis in conciliis generalibus
    • [Prologus] Beatus Iacobus appellatus frater domini hortans nos et docens vt veritatis verba
    • [Textus] Iam sepius iteratis vicibus in hac sacra Basiliensi synodo nonnullorum prelatorum vox insonuit …–… et non improperat. Cui laus, honor et gloria in seculorum secula amen. >Explicit opusculum de vocibus diffinitivis in conciliis generalibus an soli episcopi eas habeant an non< >Edidit Hermannus opus hoc vi [p]neumatis almi / ...<
    Text ziemlich verderbt (besser in A I 31, 253v-256v)
    - Vgl. Wattenbach, Wilhelm. - Über Hermann von Marienfeld aus Münster (Sitzungsberichte der preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, phil.-hist. Klasse, 1884 Nr. 9), S. 10-14 (mit Auszügen nach clm 18470, die Schlussverse, = Walther, Initia carminum 5240, S. 6).
  • 269r-275v Consilium universitatis Erfordensis de legitimitate concilii Basiliensis, 9. Aug. 1440 >Consilium universitatis studii Erffordensis ad dominum archiepiscopum Maguntinum pro sacrosancto Basiliensi concilio transmissum contra olim Eugenium et contra neutralitatem principum electorum ad concilium provinciale in Aschaffenburg nuper in crastino assumpcionis virginis gloriose inchoatum presenti anno millesimo quadringentesimo quadragesimo<. In nomine spiritus sancti paracliti amen. Reverendissimo in Christo patri et domino domino Theoderico dei gracia sancte Maguntine sedis archiepiscopo sacrique Romani imperii per Germaniam archicancellario nedum per organum venerabilis magistri Heinrici Lebing legum doctoris et in decretis licenciati sui cancellarii verum eciam per litteras suas de et in facto cuiusdam unionis …–… qui cum patre et spiritu sancto perpetue vivit et regnat amen
    - Druck: Deutsche Reichstagsakten 15, 1914, S. 437-450 Nr. 246.
  • 276r-282r Tractatus universitatis Wiennensis super neutralitate, collectus per Narcissum Herz, 1440 >Tractatus universitatis Wiennensis<. [C]irca materiam unionis quam inierunt reverendissimi patres et illustrissimi principes sacri Romani imperii electores …–… sed in eo tamen secure inferiores imitantur suos seniores et simpliciores perfecciores in quo et ipsi noscuntur Christum ducem imitari. >Et sic est finis determinacionis seu consilii universitatis Wiennensis quam vel quod dederunt metropolitano suo archiepiscopo Salczburgiensi et licet multa fuissent hincunde per doctores collecta consilia presertim doctorum facultatis theologice magis tamen inter cetera placuit hoc in materia et forma que erat collecta per solempnissimum sacre pagine doctorem magistrum Narciscum Hercz de perching et hoc ideo quod erat in forma et materia solempnior et notabilior<
    - Druck: Deutsche Reichstagsakten 14, 1935, S. 430-439 Nr. 229.
  • 282r-287v Hermannus Soest de Münster: Opusculum de vocibus definitivis in conciliis generalibus [Prologus] >Opusculi prologus de vocibus diffinitivis in conciliis generalibus et materia< [B]eatus Iacobus …–… in seculorum secula amen. >Explicit opusculum de vocibus diffinitivis in conciliis generalibus an solum episcopi eas habent an non<
    S. oben 264r
  • 287v Relatio de adhaesione Cartusiensium ad concilium, Mai 1440 Item de mense Maii ordo Carthusiensis celebravit capitulum generale in Carthusio Maiori …–… Et per quam predicti patres concordati sunt in unum unanimiter nullo penitus discrepante
  • 287v Versus de Nicolao Cusano O cuse cusa cur non simphonia musa / Tu cum lisura pervertitis omnia iura
    - Vgl. Walther, Initia carminum 12567
  • 288r-306v Hermannus Soest de Münster: Tractatus de fermento et azimo, 23. Nov. 1436 >Prologus in tractatum de fermento et azimo<. De fermento et azimo inter Grecos Latinosque post scismatis ortum inter ipsos altercacio grandis crevit …–… Cui sit laus perhennis graciarum actio et coeterna gloria per eterna secula amen. >Herman conflavit opus hoc, erronea stravit /<
    - Vgl. Wattenbach, Wilhelm. - Über Hermann von Marienfeld a.a.O. S. 9f. (mit Auszügen; Schlussverse: Walther, Initia carminum 7727, ebd. S. 7).
  • 307r-311v leer
  • 312r-326r Felix Hemmerlin: Contra validos mendicantes, 1. Jan. 1438 [R]everendo in Christo patri et domino domino Henrico dei et apostolice sedis gracia episcopo Constanciensi domino michi metuendissimo Felix cum recommendacione sui, utriusque hominis sospitatem et cum debita correctione perspicaciter speculari ac salubriter presentem attendere epistolam. Ex quo suscepti regiminis cura pastorem sollicitat ut utilitatibus subiectorum in illis precipue …–… per infinita secula seculorum benedictus amen. Datum Thuregi etc. >Hanc epistolam compilavit venerabilis et circumspectus vir magister Felix Hemmerlin decretorum doctor prepositus Solodorensis cantor et canonicus sanctorum Felicis et Fegule prepositure Thuricensis et sancti Mauricii in Zovinghen Lausanensis et Constanciensis diocesis ecclesiarum<
    - Druck: Hemmerlin, Felix. - Opuscula et tractatus (Hain 8424), a1r-b2v.
  • 326v-327v leer
  • 328r-351r Albertus Trottus de Ferrariis: Tractatus de horis canonicis >[H]ic incipit sive hec est tabula< … [331v Text] >Sequitur nunc tractatus de horis canonicis< [M]ateriam horarum quas canonicas appellamus sub brevi stilo divina opitulante gracia tractandam assumpsi ego Albertus de Ferrariis de Placencia iuris utriusque doctor …–… qui est trinus et unus semper benedictus in secula seculorum amen. Exoro quemcumque lectorem huius tractatus vt si quid invenerit corrigendum corrigat suppleat et perficiat ac deum pro me exoret etc. Et sic est finis. >Explicit tractatus de horis canonicis seu de divino cultu secundum dominum Albertum de Ferrariis iuris utriusque doctorem archipresbiterum Placentinum noviter compilatus videlicet anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo octauo<
    - Druck: Hain 591ff.
  • 351v Titulus crucifixi
Entstehung der Handschrift: Domstift Basel (?)
Provenienz der Handschrift: Domkapitel Basel
Bibliograph. Nachweise
  • Steinmann, Martin. - Unpublizierte Beschreibung, ca. 1979.
  • Scarpatetti, Beat Matthias von. - Die Handschriften der Bibliotheken von Aarau, Appenzell und Basel / bearb. von Beat Matthias von Scarpatetti. - Dietikon-Zürich : Urs Graf Verlag, 1977 (Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550 ; Bd. 1), Nr. 668 und S. 245.
Literatur
  • Steinmann, Martin. - Die humanistische Schrift und die Anfänge des Humanismus in Basel. In: Archiv für Diplomatik, Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde. - Köln. - Bd. 22 (1976), S. 376-437.
  • Steinmann, Martin. - Ältere theologische Literatur am Basler Konzil. In: Xenia medii aevi historiam illustrantia oblata Thomae Kaeppeli O.P. (Storia e letteratura 141-142). - Rom 1978, S. 471-482, hier S. 4734r-107v.
  • Müller, Heribert. - L'érudition galicane et le concile de Bâle (Baluze, Mabillon, Daguesseau, Iselin, Bignon). In: Francia 9 (1982), S. 531-555, hier S. 541 Anm. 61269r-275v.
  • Krämer, Werner. - Konsens und Rezeption. Verfassungsprinzipien der Kirche im Basler Konziliarismus (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelaltes, NF 19). - Münster 1980.