Fribourg/Freiburg, Couvent des Cordeliers/Franziskanerkloster, Ms. 50

Führer Dörthe/ Mangold Mikkel, Katalog der mittelalterlichen Handschriften des Franziskanerklosters Freiburg, Basel, 2023, S. 164-169.

By courtesy of Schwabe Verlag, Basel, Berlin. The manuscript description is copyrighted by the publisher.
Manuscript title: Sermones Dominicales (Homiliae)
Date of origin: Drittes Viertel des 14. Jahrhunderts
Support: Papier. Wasserzeichen: Bl. I /V zwei Kreise mit Tau-Kreuz, Briquet Nr. 3212 (1359–1364); Bl. III /IV sowie 217 /228 und 218 /227 Blatt (Dreipass), ähnlich Briquet Nr. 6219; Bl. 211 und 2672 zwei Kreise mit Stern, ähnlich Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 22706, Bl. 164169 zwei Kreise mit Kreuz, Nr. 22513 (1375); Bl. 1523, 75146, 147 /160 und 176216 Buchstabe B, Variante von Briquet Nr. 7968 (1357–1362); Bl. 150 /157 und 151 /156 Birne, Variante von Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 127205 (1358).
Extent: 233 Blätter
Format: 22–22,5 × 15 cm
Foliation: Alte, konfuse Foliierung: 1 (1). 11 (2). 3 (3) – 9 (9). 0 (10). 12 (11) – 19 (18). 10 (19). 21 (20) – 95 (94). 98 (95). 97 (96). 96 (97). 99 (98) – 109 (108). 200 (109). 201 (110). 121 (111). 123 (112) – 125 (114). 128 (115). 127 (116). 126 (117). 129 (118) – 1352 (124). 1383 (125). 1374 (126). 1365 (127). 139 (128) – 145 (134). 148 (135). 147 (136). 146 (137). 149 (138) – 155 (144). 158 (145). 157 (146). 156 (147). 159 (148). 180 (149) – 185 (154). 188 (155). 187 (156). 186 (157). 189 (158). 170 (159) – 175 (164). 178 (165). 177 (166). 176 (167). 179 (168). 160 (169) – 165 (174). 168 (175). 167 (176). 166 (177) – 169 (178). 190 (179) – 195 (184). 198 (185). 197 (186). 196 (187). 199 (188) – 205 (194). 208 (195). 207 (196). 206 (197). 209 (198). 300 (199) – 309 (208). 400 (209) – 405 (214). 408 (215). 407 (216). 406 (217). 409 (218). 500 (219) – 505 (224). 508 (225). [507] (226). 506 (227). [509] (228). Neuere Foliierung, ergänzt: [I–V]. 1–228.
Collation: Lagen: (III-1)V + 9 VI108 + VII122 + 2 VI146 + VII160 + 2 VI184 + V194 + VI206 + V216 + VI228, nach Bl. IV ein Blatt herausgerissen. 12v Lagenzählung: ius. Reklamanten, schwarz gerahmt (84v zusätzlich auch rot), bis 206v; 72v ein verwischter Reklamant auf leerer Seite: Omnia parata, ohne Anschluss (122v wiederholt, mit Anschluss); 217r ein Reklamant am Kopf der ersten Seite der letzten Lage.
Condition: Der oberen Rand von Bl. 228 weggeschnitten, Bl. 107 am unteren Rand eingerissen. Bl. IIV Wasserschaden, Text auf Iv beeinträchtigt.
Page layout: Begrenzung des Schriftraums mit Stift, Schriftraum 15–17 × 9,5–11, 29–41 Zeilen.
Writing and hands: Ältere gotische Buchkursive, bis 209v von einer Haupthand, 210r219v wohl von einer anderen Hand.
Decoration: Marginalien zur Gliederung des Inhalts (Aufzählungen, oder: questio, verbaliter, spiritualiter, Augustinus, etc.) und Notazeichen; Vorgaben für die Rubrizierung meist am oberen Rand (beschnitten). 1r66r, 73r115v, 123r184v und 207r209v rubriziert, rote Überschriften, Paragraphenzeichen und Unterstreichungen (Bibeltext und Autoritäten). Raum für dreizeilige Initialen ausgespart, bis 184v mit wenigen Ausnahmen ausgefüllt mit roten Lombarden, 73r vierzeilig mit Punktverdickungen und Fadenranken.
Additions:
  • Korrekturen von der Hand der Schreiber, z. B. 13v, 18v, 62r, 68r, 111r, 202r, 217r; 37v eine längere Streichung. Zeitgenössische Nachträge: eine erste ergänzende Hand schrieb 104r106v (fortgesetzt 103v, mit Handweisern als Verweiszeichen, 106v mit dem Hinweis: duo folia revolvite) und 116r122v;
  • eine zweite schrieb 220v222v, nebst zwei Ergänzungen 29v (fortgesetzt auf 42v, dann 36r, mit Verweiszeichen) und 32v33r (nicht enthalten in UB Uppsala, C 307, 35r und 43r),
  • eine dritte 223r226v sowie 46v47v, 67r69r und 98r100v,
  • eine vierte 227r228r;
  • eine Ergänzung 170v (Perikope und Predigtbeginn auf leer gelassenem Raum) von einer weiteren Nachtragshand.
Die Tabula (IvIIv) wohl von der gleichen (wiederum neuen) Hand wie die Foliierung, mit Ergänzungen. Aufzählungen im Text teilweise am Rand durch Klammerzeichen markiert, z. B. 4r, 65v, 76v, 95v und 154v; 76v und 86v auch Schemata. Ein weiterer Nachtrag 134v (mit Notazeichen).
Binding:
  • Mit ehemals himbeerrotem Leder bezogene Holzdeckel, 14. Jh. Ehemals Catenatus, in der Mitte der oberen Kante des Vorderdeckels Loch und Spuren einer eisernen Kettenklammer. Ehemals zwei nach hinten greifende Langriemenschliessen, Riemenbefestigungen aus Messing im Vorderdeckel (zwei Rostlöcher in Bl. 1) sowie die Dorne im Rückdeckel erhalten. Mit ungefärbtem Garn umwickelte Kapitale.
  • Spiegelblätter Pergament, um die erste bzw. letzte Lage geschlagen, Fragmente einer hebräischen Hs. in aschkenasischer Halbkursive, 13. Jh., jeweils die untere Hälfte einer Seite, vorne (20 Langzeilen): // רבי חשוב הוא ...– ... בתר אומדנא דאמר //, hinten (19 Langzeilen): // לקבל לו לקבל היו נכסים ... – ... שקיל כללי אם //. Rabbeinu Gerschom (ben-Jehuda), Kommentar zum Talmud-Traktat Baba Batra 146a–b bzw. 140a–b; beide on-line seit dem 14. 12. 2022: Books within Books: Hebrew Fragments in European Libraries, aufbereitet von Justine Isserles (www.hebrewmanuscript.com).
  • Auf dem Rückdeckel Papierschild: Sermones de tempore. Incipiunt: Erunt signa in sole et luna, auf dem Rücken Signaturschild.
Contents:
  • Ir bis auf wenige Federproben leer.
  • Iv-IIv Tabula. Thematischer Index, Nachtrag. De aventu spirituali in anima, videlicet Erunt signa in sole, require 3. De vinculis anime devote, vel spiritu, require 8 …–… (IIr) De caritate et oracione et qui vult ad suprema perfeccione pervenire que in tribus consistit, require 303 (d. h. 202r). Die Einträge beziehen sich auf die neuplatonische Auslegung der Homilien (spiritualiter) jeweils nach der Divisio. Anschliessend Ergänzungen verschiedener Hände: Item si vis perfectus esse vade et vende omnia que habes et sequere me, require 105. Nota de contemplacione veritatis que incipit Vide nemini dixeris, 46. Item deus cognovit omnes creaturas quere in sermone Colligite zizania tali numero: 55. IIv Item nota ve que requiruntur ad iustificacionem et perfect[i]onem hominis tali numero que singnatur 308
  • IIIrVv bis auf einige Notizen am oberen Seitenrand (z. B. IIIr J.F., IVr Dominica prima adventus) leer.
  • 1r-69r Sermones dominicales. 18 Homilien, Advent – Quinquagesima.
    • >Dominica prima adventus< Erunt signa in sole et luna et stellis (Lc 21,25), Luce 21. Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno, in quo quidem ewangelio ipse dominus principaliter duo intendit: primo enim intendit peccatoribus incutere timoremSchneyer, Wegweiser, S. 266 (mit Verweis auf Clm 7654, 3r).
    • (4r) >Dominica 2a adventus< Cum audisset opera Christi Iohannes in vinculis (Mt 11,2), Matthei xi et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod ait Philosophus 2o Ethicorum ex similibus actibus habitus fiunt
    • (9v) >Dominica tercia adventus< Parate viam domini (Io 1,23 / Mc 1,3), Iohannis primo. Verbum propositum scribitur in ewangelio, in quo quidem ewangelio tria possunt notari: primo Iudeorum seu Phariseorum perversitas Schneyer, Wegweiser, S. 399 (mit Verweis auf UB Uppsala, C 307, 11r).
    • (13r) >Dominica 4a adventus< Videbit omnis caro (Lc 3,6). Nobilis est sensus visus quia scire facit et multas differencias rerum demonstrat ait Aristoteles primo Metaphysice
    • (16v) >In nativitate domini sermo< Peperit filium suum primogenitum (Lc 2,7), Luce 2o et in ewangelio misse Iam cantante. Quia ut ait Leo papa in quodam sermone in imminentis festivitatis: Excedit quidem dilectissimi multumque supereminet
    • (20v) >Infra octavam nativitatis< Gracia dei erat in illo (Lc 2,40), Luce 2o et in ewangelio hodierno. Multi multa laudant et commendant sed solum illud laude dignum reputo
    • (24v) >Dominica infra octavam nativitatis domini< Ego et pater tuus dolentes querebamus te, Luce 2o (Lc 2,48) et in ewangelio hodierno. Quia res ammissa quanto plus diligitur tanto magis amittens turbatur
    • (30r) >In ephiphania domini sermo< Cum natus esset Iesus (Mt 2,1). In isto ewangelio ipse ewangelista 4or nobis ostenditur [sic]: primo sedubitatem [sic] sollicite inquisicionis
    • (33v) >Dominica 2a post epiphaniam< Nupcie facte sunt (Io 2,1). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno, in quo quidem ewangelio secundum intellectum litteralem tria per ordinem ostenduntur: primo matrimonii dignitatem
    • (38v) >Dominica quarta post epiphaniam< Ascendente Iesu in naviculam (Mt 8.23). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem ewangelio tria nobis ewangelista ostendit: Primo periculum naufragii inminentis
    • (43r) >Dominica 3a post epiphaniam< Vide nemini dixeris (Mt 8,4). Matthei 8 et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod scribitur Paulus in suo raptu audivit et intellexit ea que non licent homini loqui
    • (46v) Nox precessit (Rm 13,12). In verbo proposito duplex hominis vita sive status describitur, primus scilicet culpe …–… quando venerunt in Egyptum: Non [egredimini hinc, Gn 42,15] //. Bricht nach 12 Zeilen ab, vgl. UB Basel, A XI 38, 17va–19ra (Textabbruch 17vb, Zeile 14); Schneyer, Wegweiser, S. 386 (mit Verweis auf Clm 7654, 1r). Anschliessend Nachtrag: In caritate radicati, dominica 16 post pentecosten (am Kopf der Seite). [I]n caritate radicati (Eph 3,17). Verba sunt apostoli et scripta in epistula hodierna. In quibus verbis nos hortatur primo ad perfectam caritatem
    • (48r-v) leer.
    • (49r) >Dominica quinta post epiphaniam< Colligite primum zizania Matthei 13 (Mt 13,30) et in ewangelio hodierno. Quia secundum Philosophum opposita iuxta se posita magis elucescunt, ideo Christus in verbis propositis ponit duo opposita
    • (52v) >Dominica in septuagesima< Hii novissimi una hora (Mt 20,11). Matthei 20 et in ewangelio hodierno. Quia secundum sententiam Philosophi unum et idem diversis respectibus plura potest representare
    • (58r) >Dominica in sexagesima< Exiit qui seminat (Lc 8,5). Luce 8 et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod vulgariter dicitur quod ad similitudinem seminis oritur vel saltem oriri debet fructus segetis
    • (62r) >Dominica in quinquagesima< Respice fides tua (Lc 18,42). Luce 18 et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod ait Philosophus 2o Metaphysice, inter omnes sensus sensus visus plus diligitur et amatur eo quod plures differentias rerum ostendit
    • (66v) leer.
    • (67r) Nachtrag, Variante der voranstehenden Predigt: Videamus hoc verbum, in nativitate domini (am Kopf der Seite). [V]ideamus hoc verbum quod factum est et dominus ostendit nobis (Lc 2,15), Luce 2o. Quia secundum Philosophum primo Metaphysice inter omnes sensus plus diligimus sensum visus eo quod plures rerum differentias nobis demonstrat …–… propter quod se deus eternaliter separet ab homine. Am unteren Seitenrand: Hic cessa a laude.
    Stimmt bis auf 46v47v und 67r69r (sowie zwei kleinere Nachträge, s. oben) überein mit Uppsala, Universitetsbibliotek, C 307, 1r–63r, vgl. Margarete Andersson-Schmitt / Monica Hedlund, Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala. Katalog über die C-Sammlung, Bd. 4, Stockholm 1991, S. 47f.; stimmt auch weitgehend überein mit Basel, Universitätsbibliothek, A XI 38, 15ra–17va, 19ra–30rb, 36va–40ra, 42va–50va, 40ra–42rb, 50va–54va, 57rb–60va, 54va–57rb, 17va–19ra, 60va–74va, wo die Predigt «Nox praecessit» enthalten, aber als zweite (17va–19ra) eingereiht und zusätzlich eine auch in Clm 7654, 21v enthaltene Predigt zu «Missus est angelus» (30vb–36va) vorhanden ist, anschliessend auch mehrere Fastenpredigten (s. unten) folgen.
  • 69v-72v leer.
  • 73r-209v Sermones dominicales. 34 Homilien, Ostern (mit Montag und Dienstag) – 23. Sonntag nach Pfingsten.
    • In die pasche (am Kopf der Seite). >In die resurrectionis< Iesum queritis Nazarenum crucifixum, Marcii 16 (Mc 16,6) et in ewangelio hodierno. Secundum quod ait Philosophus in libro de animalibus, requiescunt naturalia in loco proprio, animalia completo desiderio, intellectualia in operacione sibi debita
    • (76v) >Feria secunda post pascha< Duo ex discipulis (Lc 24,13). Luce 25 et in ewangelio hodierno, secundum enim quod ait Gregorius quod minus quam inter duos caritas non haberi potest
    • (84r) >Feria 3a post pasca< Spiritus carnem et ossa (Lc 24,39). Luce 25 et in ewangelio hodierno. Quia enim gravia tendunt deorsum levia vero sursum, testante Philosopho
    • (86v) >In octava pasche< Insufflavit in facies eorum (Io 20,22). In verbis premissis duo tanguntur, primo spiritus sancti dacio
    • (89v) >Dominica secunda post pascha< Pastor bonus (Io 10,11). Iohannis x et in ewangelio hodierno. Verbum propositum secundum litteralem intellectum est verbum Christi discipulos suos una cum Phariseis alloquentis
    • (93v) >Dominica tercia post pascha< Modicum et iam non videbitis me (Io 16,16). Iohannis 16 et in ewangelium hodiernum. Verbum propositum secundum litteralem intellectum est verbum Christi discipulos suos ante passionem suam de sua morte
    • (98r) Nachtrag: Dominica 4 post pentecosten (am Kopf der Seite). [P]rimum querite regnum dei (Mt 6,33). In verbo proposito duo notantur, scilicet quod temporalia sunt postponenda et celestia appetenda
    • (101r) >Dominica quinta post pascha< Exivi a patre (Io 16,28). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem verbo ipse Christus Iesus tria nobis insinuat: primo suam eternam generacionem … Schluss wie Klosterneuburg, Cod. 332, 234vb und UB Basel, A XI 38, 122rb (nicht wie UB Uppsala, C 307, 87r).
    • (104r) Nachtrag: In ascensione domini (am Kopf der Seite). Vado ad patrem (Io 16,16). Hec verba in sensu quem dat ewangelium sunt verba Christi ad discipulos ante eius ascensionem et passionem … Schluss nicht übereinstimmend mit UB Uppsala, C 307, 89v; UB Basel, A XI 38, 122rb–123rb (Schluss der Basler Hs. auf 105v, Zeile 14), wo 123rb–124ra die Predigt «Cum venerit paraclitus» folgt; fehlt in Klosterneuburg, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 332 (234vb).
    • (106v) >In die sancto penthecostes< Si quis diligit me (Io 14,23). Hodie sancta mater ecclesia sollempnizat adventum spiritus sancti in discipulos
    • (110r) >Dominica prima post penthecosten< Perfectus autem omnis erit (Lc 6,40). Luce 6 et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod ait Philosophus unaqueque res appetit esse divinum … Schluss wie Klosterneuburg, Cod. 332, 241rb und UB Basel, A XI 38, 129ra (jedoch nicht wie UB Uppsala, C 307, 98r).
    • (116r) Nachtrag: Sermo de trinitate bonus (am Kopf der Seite). [T]rahe me post te (Ct 1,3). Quia sicud dicit Leo papa in sermone de penthecoste: Beate trinitatis incommutabilis deitas una est substancia … Schluss nicht übereinstimmend mit UB Uppsala, C 307, 100v; fehlt in UB Basel, A XI 38 und Klosterneuburg, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 332 (und auch in Clm 7654).
    • (118v) Nachtrag (vgl. die Lücke 176r): Dominica 15 post pentecosten (am Kopf der Seite). [S]i spiritu vivimus (Gal 5,25). Hoc verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidam verbo duo notantur: primo quod spiritualiter volentibus vivere neccessaria est puritas … UB Uppsala, C 307, 147r–151v; in UB Basel, A XI 38, folgt 127rb–129ra die Predigt «Praelatus negligens».
    • (123r) >Dominica secunda post pentecosten< Omnia parata sunt (Lc 14,17). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem verbo illud celeste convivium commendatur nobis a duobus: primo ab affluencia generali
    • (126v) >Dominica 3a post pentecosten< Gaudium erit angelis (Lc 15,10). Luce 15 et in ewangelio hodierno, quia secundum quod dicit Richardus de contemplacione libro 3 capitulo ultimo: Sine cooperante gracia dei omnino non sufficimus vel ad cognicionem veritatis vel ad amorem trinitatis
    • (131r) >Dominica quarta post pentecosten< Duc in altum (Lc 5,4). Luce v et in ewangelio hodierno, quia secundum Bernhardum: Cui terrena sapiunt signum est quia celestia despiciunt
    • (135v) >Dominica quinta post pentecosten< Nisi habundaverit iusticia (Mt 5,20). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem verbo duo innuuntur: primum est quid nos inpedit et privat regno celorum
    • (140r) >Dominica sexta post pentecosten< Si dimisero eos ieiunos Marci 8 (Mc 8,3) et in ewangelio hodierno, quia secundum Augustinum: In via dei non progredi regredi est
    • (144r) >Dominica septima post pentecosten< Qui facit voluntatem patris mei (Mt 7,21). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem ewangelio primo docet nos mala consorcia atque suspecta fugere
    • (147r) >Dominica octava post pentecosten< Debitores sumus (Rm 8,12). In verbo proposito tria sunt consideranda: primo quid carni debeamus
    • (151r) >Dominica nona post pentecosten< Videns dominus civitatem (Lc 19,41). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem ewangelio ipse ewangelista duo proponit: primo enim proponitur dulcor compassionis
    • (154v) >Dominica xa post pentecosten< Deus propicius esto (Lc 18,13). Luce 18 et in ewangelio hodierno. Quia enim homines ex ordinata peticione cicius exaudiuntur
    • (159r) >Dominica xia post pentecosten< Apprehendens eum de turba (Mc 7,33). Marci 7o et in ewangelio hodierno. Quia sicut vulgariter dicitur: Ubi multitudo ibi confusio
    • (163r) >Dominica xiia post pentecosten< Beati occuli qui vident (Lc 10,23). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem verbo salvator ostendit primo in quo consistat beatitudo
    • (167r) >Dominica terciadecima post pentecosten< Cum iret Iesus in Ierusalem (Lc 17,11). Luce 17 et in ewangelio hodierno. Quia omnis Christi actio est nostra instructio, secundum Gregorium
    • (170v) >Dominica xiiiia post pentecosten< Zuerst Nachtrag: [N]emo potest duobus dominis servire (Mt 6,24). Mathei vi et in ewangelio hodierno, quia sicut dicit Augustinus: Deus hominem fecit ut summum bonum intelliget …–… Querite ergo regnum dei et iu[sticiam eius] etc. Fortsetzung von der Haupthand: Videamus hystoriam ewangelii Ubi est sciendum quod Christus in mediate ante ostenderat
    • (176r) >Dominica 16a post pentecosten< Flecto genua mea (Eph 3,14). Verbum istud acceptum secundum intellectum litteralem tunc sunt verba apostoli prout in ipsis alloquitur omnem hominem
    • (178v) >Dominica 17a post pentecosten< Diliges dominum deum tuum (Mt 22,37). Matthei 22 et in ewangelio hodierno. Quia secundum quod ait Crisostomus: Cognoscere deum unum proprie est humane nature
    • (184v) >Dominica xviiia post pentecosten< Surge et vade in domum tuam (Mt 9,6). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno, in quo quidem verbo spiritualiter intellecto potest esse verbum dei ad animam
    • (187v) Dominica [x]ixa (am Seitenrand). [O]mnia parata sunt (Mt 22,4). Matthei 22 et in ewangelio hodierno. Sed quia ista hystoria secundum quod sonat nichil facit ad salutem anime … Auf 188r (neunte Zeile von unten) der Schluss der Hs. UB Uppsala, C 307 (162v).
    • (191v) xxa (am Seitenrand). [V]ade filius tuus vivit (Io 4,50), Iohannis 4o et in ewangelio hodierno, in quo quidem verbo ipse salvator duo nobis insinuat: primo scilicet suum desiderium nostre perfectionis
    • (195r) xxia (am Seitenrand). [P]acienciam habe in me (Mt 18,26). Matthei 18 et in ewangelio hodierno in quo quidem verbo duo insinuantur: primo quanta sit habundancia divine misericordie
    • (200v) xxiia (am Kopf der Seite). [O]ro ut caritas vestra (Phil 1,9). Verbum propositum scribitur in epistula hodierna quia secundum doctrinam beati Augustini 15 de trinitate
    • (203v) xxiiia …–… (am Seitenrand). [S]urgens Iesus sequebantur (Mt 9,19). Matthei 9 et in ewangelio hodierno. Quia secundum apostolum omnis Christi actio est nostra instructio ideo ewangelista in hoc facto Christi animam devotam ad perfecte sequendum suum dilectum scilicet Iesum primo ostendit ei obiectum delectabile quia nullum alium est nisi deum per negacionem omnis creature querere ut ipsum proprie possit invenire. UB Basel, A XI 38, 166vb bricht die Predigt gleich nach Beginn (nach 18 Zeilen) ab; auf 207r (siebente Zeile von unten) der Schluss des Klosterneuburger Cod. 332 (306va); vollständig enthalten in Clm 7654 (217r–222v).
    Stimmt bis 188r überein mit Uppsala, Universitetsbibliotek, C 307, 63v–162v, vgl. Andersson-Schmitt / Hedlund, S. 48–51; stimmt bis 203v auch weitgehend überein mit UB Basel, A XI 38, 107ra–120rb, 120vb–127rb, 129ra–123rb, 124ra–153rb, 155vb–166vb und bis 207v mit Klosterneuburg, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 332, 214ra–251rb, 253vb–263va, 251rb–253vb, 263va–281rb, 283vb–306va; in allen Vergleichshandschriften bricht der Text früher ab, es fehlt zudem jeweils die Predigt «Primum quaerite regnum dei» (Einschub 98r100v) und in Klosterneuburg auch «Vado ad patrem meum» (103v106r); UB Basel, A XI 38 enhält an der Stelle der Einschübe andere Predigten: «Vado ad eum» (120rbvb) und «Praelatus negligens» (127rb129ra), zudem noch zwei weitere: «Cum venerit paraclitus» (123rb124ra) und «Adolescens tibi dico» (153rb155vb), letztere auch in Klosterneuburg, Cod. 332, 281rb–283vb. Auf 101v wie in den Vergleichshandschriften (als Übersetzung): von der froͤde gewisser stetekeit oder sicherheit.
  • 210r-219v Sermones dominicales. Sonntage der Fastenzeit.
    • Assit principio sancta Maria m[eo] (am Kopf der Seite). [D]uctus est Iesus a spiritu in desertum (Mt 4,1), Matthei 4to et in ewangelio hodierno, quia secundum Augustinum omnis Christi ac[t]io nostra est instructio. Ideo ex duccione Christi in desertum nobis duo innuuntur: primo quod spiritus noster debet esse separatus a terrenis … Vgl. Schneyer, Bd. 4, S. 259, Nr. 63.
    • (216r) [F]aciamus hic tria tabernacula, Matthei 17 (Mt 17,4). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidem verbo duo nobis proponit que neccessaria sunt ad salvacionem
    • (218r) [A]mbulans per loca arida (Lc 11, 24 / Mt 12,43). Luce xio et in ewangelio hodierno, quandoquidem verbo moraliter possunt tria notari: primo devocio perfectorum … Stimmt überein mit UB Basel, A XI 38, 74va–85vb.
  • 220r leer.
  • 220v-228r Sermones dominicales. Nachtrag.
    • Nota tabulam supra librum (am Kopf der Seite), darunter: 4or, ia post epyphaniam. Quatuor conversiones facte sunt mirabiles, videlicet homo conversus est in lapidem, lapis in aqua, aqua in vinum, vinum in sagwigem [sic]
    • (221v) Dominica 3a post epyphaniam et 13 (am Kopf der Seite). [D]omine si vis potes me mundare (Mt 8,2). Scire enim debetis quod iste leprosus spiritualiter (?) singnificat quemlibet peccatorem qui coram deo et angelis et omnibus sanctis est fetidior omni leproso
    • (222r) Dominica 4a post epyphaniam (am Seitenrand). [D]omine salva nos perimus (Mt 8,25). Verba premissa sunt in ewangelio hodierno scripta, et sunt verba discipulorum in tribulacione sua
    • (223r) Dominica 22a post pentecosten (am Kopf der Seite). [C]uius est ymago hec (Mt 22,20). Verbum propositum spiritualiter intellectum questionem terribilissimam proponit summi iudicis
    • (224v) Dominica 3a (darüber: 4a) post pentecosten (am Kopf der Seite, verblasst). [C]ongratulamini mihi (Lc 15,6). Verbum propositum scribitur in ewangelio hodierno in quo quidam verbo ipse ewangelista in persona salvatoris duo nobis proponit: Primo nos ad letandum nos [sic] e[x]citat
    • (227r) [B]eati oculi qui vident (Lc 10,23). Dicit Ambrosius in libro de officiis: Beatitudinem quidam posuerunt in corporali voluntate sicut Epicuri …–… Egredimini filie Sion et videte regem Salomon in diademate idest humana carne.
    • (228v) leer (bis auf Federproben und eine skizzierte Initiale).
Origin of the manuscript: Die Handschrift ist aufgrund der Wasserzeichen in das 3. Viertel des 14. Jahrhunderts zu datieren. Das Papier von Bl. 164169 ist vielleicht das gleiche wie Ms 117:1, Teil 2, sodass eine Entstehung in Freiburg i. Ü. nicht auszuschliessen ist. Das gleiche Predigtkorpus findet sich etwa auch in Uppsala (C 307), Basel (A XI 38) und München (Clm 7654), teilweise auch in Klosterneuburg (Cod. 332), die Freiburger Hs. scheint die älteste zu sein. Die Predigtreihe dürfte im deutschen Sprachraum entstanden sein, da im lateinischen Text vereinzelt auch deutsche Begriffe (meist Übersetzungen, vgl. auch Ms. 117) vorkommen, zuerst 3r (Erunt signa): invenio quod omnia ista signa fiunt, beschehene in adventum spirituali gaudium vel tristiciam scilicet lieb oder leid secundum possibilitatem, nach müglicheit ... 3v deificatus homo, ein vergottoter mensch (Schluss): Sed quid est cadere boni hominis? Dico quando recedit de optimo, von dem besten, in quod anima venire potest, et non stat super proximo, uf dem aller nehsten, ubi super creaturas in deo umquam stetit, et hoc est vera immobilitas (A XI 38: mobilitas), dicit ergo: Virtutes celorum movebuntur (Lc 21,26), et hoc spiritualiter sicut dixi, etc. Die Basler Hs. enthält weniger und teils andere deutsche Begriffe. Neben teils deutscher Mystik ist vor allem eine ausdrücklich neuplatonische Ausrichtung (Ps.-Dionysius Areopagita, Hugo und Richard von St. Victor) deutlich.
Bibliography:
  • Bruckner, Scriptoria 11, S. 85 (mit Anm. 11).